با رسیدن تابستان، نیاز به تأمین آب بدن بیشتر از همیشه احساس می‌شود. گرچه نوشیدن آب کافی بهترین راه برای این کار است، اما مصرف خوراکی‌ها و میوه‌های آبدار نیز می‌تواند مفید باشد. کدو سبز یکی از این خوراکی‌های خنک‌کننده است که به دلیل میزان بالای آب و غنای آن از نظر ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها شناخته شده است. با این حال، توجه به احتمال مسمومیت با کدو سبز نیز اهمیت دارد؛ نوعی مسمومیت غشذایی که در اثر مصرف کدو سبز یا سایر اعضای خانواده کدو‌ها که دارای مقادیر بالایی از ترکیبات سمی به نام «کوکوربیتاسین» هستند، ایجاد می‌شود. در ادامه، همه آنچه باید درباره این موضوع بدانید آورده شده است.
علت مسمومیت با کدو سبز چیست؟
کدو سبز، که با نام «کورجت» نیز شناخته می‌شود، یک سبزی پرمصرف و معمولاً ایمن و مغذی است. اما در موارد نادری، ممکن است به دلیل وجود ترکیبات سمی باعث مسمومیت شود.
دکتر «آن‌جانا کالیا»، متخصص آیورودا و تغذیه از کلینیک تغذیه آن‌جانا کالیا در دهلی، می‌گوید:
«مسمومیت با کدو سبز عمدتاً به دلیل وجود کوکوربیتاسین‌ها رخ می‌دهد؛ ترکیباتی که به‌طور طبیعی در برخی از اعضای خانواده کدو، از جمله کدو سبز، خیار، کدو تنبل و کدو‌های دیگر وجود دارند.» او می‌افزاید که این ترکیبات در غلظت‌های بالا، تلخ و سمی هستند.
در یک مطالعه‌ی منتشرشده در سال ۲۰۲۴ در مجله‌ی Polish Archives of Internal Medicine، موردی شگفت‌انگیز از مسمومیت غذایی گزارش شده است. زنی ۵۴ ساله که از سلامت عمومی خوبی برخوردار بود، به‌طور ناگهانی با درد شدید شکم، استفراغ و اسهال خونی و آبکی به بخش اورژانس یکی از بیمارستان‌های جمهوری چک مراجعه کرد. تا روز بعد، مشخص شد که آسیب کبدی نیز دارد.
پزشکان که از شدت و ناگهانی بودن علائم در فردی بدون بیماری زمینه‌ای متعجب شده بودند، تحقیقات گسترده‌ای انجام دادند. در نهایت مشخص شد که عامل اصلی، نان کدو سبزی بوده که زن پیش از شروع علائم، مصرف کرده بود؛ نانی که طعمی بسیار تلخ داشت. تشخیص نهایی: مسمومیت با کوکوربیتاسین.
دکتر «بابِتا چاپکوا»، پزشک بیمارستان «توماش باتا» در شهر زلین جمهوری چک و نویسنده‌ی همکار این مطالعه، توضیح می‌دهد:
«مسمومیت با کوکوربیتاسین زمانی رخ می‌دهد که این ترکیبات در عملکرد طبیعی سلول‌ها اختلال ایجاد کرده و موجب تحریک بافت‌ها، به‌ویژه در دستگاه گوارش می‌شوند.» او می‌افزاید: «طعمی بسیار تلخ، اغلب نخستین و گاهی تنها هشدار در برابر سطح بالای کوکوربیتاسین است.»
دکتر کالیا (که در مطالعه‌ی ذکرشده نقشی نداشته) در ادامه می‌گوید:
«در انواع تجاری کدو سبز، تولید کوکوربیتاسین‌ها معمولاً از طریق اصلاح نژاد مهار می‌شود، اما برخی عوامل می‌توانند باعث افزایش این سموم شوند، از جمله:»
• گرده‌افشانی با کدو‌های وحشی: در باغچه‌های خانگی ممکن است کدو سبز با گونه‌های وحشی تلاقی پیدا کند و منجر به تولید میوه‌های سمی شود.
• استرس محیطی: دمای شدید، خشکسالی یا خاک نامناسب می‌تواند موجب تولید کوکوربیتاسین به‌عنوان مکانیسم دفاعی گیاه شود.
• عوامل ژنتیکی: برخی از گونه‌های بومی یا غیرتجاری ممکن است به‌طور طبیعی مقادیر بالاتری از این ترکیبات را داشته باشند.
علائم مسمومیت با کدو سبز
به گفته دکتر کالیا، علائم مسمومیت با کدو سبز معمولاً مدت کوتاهی پس از مصرف ظاهر می‌شوند و شدت آنها می‌تواند متغیر باشد. علائم شایع عبارت‌اند از:
• طعم تلخ و شدید در هنگام خوردن کدو
• حالت تهوع و استفراغ
• اسهال
• درد و گرفتگی شکم
• سرگیجه یا ضعف
در صورت بروز شرایط زیر، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
• ادامه داشتن علائم برای بیش از ۲۴ ساعت
• علائم شدید کم‌آبی (دهان خشک، سرگیجه، کاهش ادرار)
• استفراغ یا اسهال شدید و کنترل‌ناپذیر
• بدتر شدن علائم علی‌رغم درمان خانگی
چگونه از مسمومیت با کدو سبز پیشگیری کنیم و در صورت بروز چه باید کرد؟
نکته مهم این است که همه کدو‌های سبز باعث مسمومیت نمی‌شوند. خطر اصلی مربوط به موارد زیر است:
• گونه‌های بومی یا غیرتجاری که به‌طور طبیعی حاوی کوکوربیتاسین هستند
• کدو‌های خانگی که با گونه‌های وحشی گرده‌افشانی کرده‌اند
• کدو‌های وحشی که به‌طور طبیعی مقادیر زیادی کوکوربیتاسین دارند
کدو‌های تجاری که در فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند، از طریق اصلاح نژاد کنترل‌شده تهیه شده و معمولاً ایمن هستند.
برای پیشگیری از مسمومیت با کدو سبز:
• پیش از مصرف طعم آن را امتحان کنید: اگر طعمی تلخ و ناخوشایند داشت، از خوردن آن خودداری کنید.
• از مصرف گونه‌های ناشناخته یا وحشی خودداری کنید.
• در مورد کدو‌های خانگی احتیاط کنید: از بذر‌های معتبر استفاده کنید و گیاهان را از نظر تنش‌های محیطی بررسی نمایید.
• سلامت گیاه را حفظ کنید: آبیاری مناسب، کیفیت خوب خاک و جلوگیری از تنش می‌تواند تولید کوکوربیتاسین را کاهش دهد.
• از منابع معتبر خرید کنید: کدو‌های فروشگاهی معمولاً ایمن هستند.
در صورت مشکوک شدن به مسمومیت:
• فوراً از خوردن آن خودداری کنید، به‌ویژه اگر طعم تلخی دارد
• مقدار زیادی مایعات بنوشید تا بدنتان دچار کم‌آبی نشود
• علائم را تحت نظر بگیرید و در صورت تداوم یا تشدید، به پزشک مراجعه کنید
• از مصرف خودسرانه دارو‌های ضداسهال خودداری کنید؛ زیرا ممکن است علائم را طولانی‌تر کنند
جمع‌بندی
اگرچه کدو سبز معمولاً یک سبزی ایمن و سالم است، اما آگاهی از خطر نادر مسمومیت با کوکوربیتاسین اهمیت دارد. توجه به هرگونه طعم تلخ غیرعادی بسیار مهم است، چرا که بدن از این طریق به ما هشدار می‌دهد. بیشتر کدو‌های سبز پرورشی با دقت اصلاح نژاد شده‌اند تا میزان سموم در آنها پایین باشد، اما در مورد گونه‌های خانگی یا وحشی باید احتیاط بیشتری به خرج داد. اگر پس از خوردن کدو دچار علائم شدید، آنها را نادیده نگیرید؛ هیدراته بمانید، وضعیت خود را تحت نظر بگیرید و در صورت نیاز به پزشک مراجعه نمایید.
