یک توییت چند کلمه‌ای از علی‌اکبر ولایتی، گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال تغییر در فضای سیاسی و اجتماعی کشور ایجاد کرده است. علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب، پس از مدت‌ها سکوت خبری، اخیراً در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «حفظ انسجام ملی مورد تأکید مقام معظم رهبری می‌تواند شامل تغییر برخی رویکردهای اجتماعی حاکمیت و محور قرار دادن رضایت مردم شود، به‌گونه‌ای که برای آن‌ها ملموس باشد. مردم خود را اثبات کردند و اکنون نوبت مسئولین است. شیوه‌های منقضی‌شده دیگر پاسخگوی جامعه پس از جنگ نخواهد بود.» مشخص نبود که این اظهارات ولایتی جنبه خبری دارد و از رویکرد جدیدی در حکمرانی خبر می‌دهد یا بیشتر توصیه است؛ اما طرح آن از سوی فردی با سابقه حضور در عالی‌ترین مناصب حکومتی، به‌عنوان نشانه‌ای از تغییر تعبیر شد.
علی‌اکبر ولایتی ۱۶ سال وزیر خارجه جمهوری اسلامی بوده که هشت سال آن در دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و در بحبوحه مذاکرات قطعنامه ۵۹۸ سپری شده است. با انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر و سپس ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی، ولایتی همچنان بر مسند وزارت خارجه باقی ماند. او عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک این مجمع است. ولایتی مسئولیت‌های فراوان دیگری همچون ریاست هیئت مؤسس و هیئت امنای دانشگاه آزاد را نیز برعهده دارد؛ اما مهم‌ترین جایگاه او، مشاور رهبری در امور بین‌الملل است. به همین دلیل، بسیاری اظهارات اخیر او را نشانه‌ای از تغییر رویکرد در فضای سیاسی تلقی کرده‌اند.
سفر لاریجانی به عنوان مشاور رهبری و فرستاده رئیس جمهور به مسکو
از سوی دیگر، این روزها تحرکات علی لاریجانی، دیگر مشاور رهبری، نیز افزایش یافته است. در آخرین اقدام، لاریجانی به مسکو سفر کرد و با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دیدار داشت. اهمیت این سفر در آن بود که لاریجانی نه‌فقط به‌عنوان مشاور رهبری، بلکه به‌عنوان فرستاده مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، با پوتین درباره تشدید بحران در خاورمیانه و موضوعات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه درباره سفر او توضیح داده است که لاریجانی حامل پیام‌ها و دیدگاه‌های کلان جمهوری اسلامی درباره تحولات منطقه‌ای، مسائل بین‌المللی و روابط دوجانبه بود.
علی لاریجانی همچنین در یکی از شب‌های محرم، در هیأتی مذهبی سخنرانی کرد و گفت: «الان بحث مذاکره نیست؛ مذاکره یک تاکتیک است و باید اجازه داد رهبری هرجا لازم می‌دانند از آن استفاده کنند. الان مذاکره‌ای نیست و من هم معتقدم هیچ عجله‌ای نباید کرد. آن‌ها با ما جنگیده‌اند و اول باید بگویند چرا جنگیده‌اند. مذاکره یک تاکتیک است؛ بگذارید رهبر انقلاب آنجایی که لازم می‌دانند از این تاکتیک استفاده کنند.»
لاریجانی از ابتدای سال و هم‌زمان با مطرح شدن بحث مذاکره با آمریکا، چندین‌بار به‌عنوان کارشناس در صداوسیما حضور یافته و پس از جنگ ایران و اسرائیل نیز چند بار دیگر به این رسانه دعوت شده است. او از سال ۱۳۸۴ به مدت دو سال دبیر شورای عالی امنیت ملی و مسئول مذاکرات در پرونده هسته‌ای ایران بود.
[بازخوانی توییت ولایتی و تحرکات اخیر علی لاریجانی/ آیا لاریجانی و ولایتی در حال تغییر بازی هستند؟ / ایران در آستانه تغییر؟]
مذاکرات هسته‌ای لاریجانی که در آن خلل ایجاد شد
لاریجانی با خاویر سولانا، مسئول مذاکرات هسته‌ای با ایران از طرف اروپا، مذاکره می‌کرد. سعید جلیلی در سومین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ اذعان کرده بود که لاریجانی با سولانا به توافق رسیده بود. ولایتی نیز در همان مناظره گفته بود که مذاکرات لاریجانی با سولانا به نتایج خوبی رسیده و درباره همین تعداد سانتریفیوژ توافق شده بود، اما هم‌زمان، یک مقام بلندپایه اجرایی در نمازجمعه تهران اعلام کرد که «ما در خصوص مسائل هسته‌ای مذاکره نمی‌کنیم.» به گفته ولایتی، همین اظهارات باعث شد سولانا در مذاکرات بعدی تلکس این خبر را نشان دهد و مذاکرات متوقف شود.
لاریجانی و ولایتی؛ چهره‌های میانه‌رو در برابر تندروها
لاریجانی و ولایتی هر دو اصولگرا، اما از چهره‌های میانه‌رو هستند که مرزبندی آن‌ها با جریان تندرو آشکار است. فعالیت‌های این روزهای لاریجانی در عرصه سیاست در حالی است که او با وجود ۱۲ سال ریاست مجلس، تاکنون دوبار از سوی شورای نگهبان برای انتخابات ریاست‌جمهوری رد صلاحیت شده است.
او پیش از این رد صلاحیت‌ها نیز در دوران مجلس نهم وقتی برجام در آن مجلس اصولگرا و تندرو به تصویب رسید، به عنوان چهره ای نزدیک به حسن روحانی مرزبندی جدی‌ای با طیف پایداری پیدا کرد. به‌طوری‌که در انتخابات مجلس دهم، زمانی که اصلاح‌طلبان نهضت حضور حداکثری در انتخابات را دنبال می‌کردند، علی لاریجانی و طیف او مورد حمایت اصلاح‌طلبان قرار گرفتند و به تقویت جریان اعتدالی کمک کردند.
از فیلترینگ تا صداوسیما
با این اوصاف، تحرکات اخیر لاریجانی در کنار نوشته ولایتی می‌تواند نشانه‌ای از پیش گرفتن رویکردی اعتدالی در برخی عرصه‌ها باشد. تغییری که ولایتی به آن اشاره کرده، بیشتر در حوزه اجتماعی است. پیش از انتشار توییت ولایتی، شایعه‌ای درباره ملی شدن و طبقاتی شدن اینترنت شکل گرفته بود که مسئولان دولتی آن را تکذیب کردند. به نظر می‌رسد فیلترینگ یکی از موضوعاتی باشد که می‌تواند مصداقی از تغییر رویکرد و مقابله با نگاه افراطی باشد.
همچنین زمزمه‌هایی درباره تغییر در مدیریت صداوسیما مطرح شده است. در تمام این سال‌ها، عملکرد سیاسی صداوسیما انتقادات فراوانی را به دنبال داشته است. با آغاز دوران مدیریت پیمان جبلی و قائم‌مقامی وحید جلیلی، صداوسیما بیشتر به بولتن سیاسی تندروها تبدیل شد. حتی به باور بسیاری از ناظران، در طول ۱۲ روز جنگ ایران و اسرائیل نیز عملکرد این سازمان در جهت تقویت روحیه همبستگی و تقویت مواضع ملی نبود.
آیا ایران در آستانه یک تغییر تاریخی است؟
مجموعه تحرکات و اظهارات اخیر علی‌اکبر ولایتی و علی لاریجانی، بیش از هر چیز نشانه‌هایی از احتمال تغییر در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی را برجسته کرده است. ولایتی با تأکید بر ضرورت «ملموس شدن رضایت مردم» و ناکارآمدی شیوه‌های منقضی‌شده، تلویحاً بر لزوم بازنگری در نگاه حاکمیت به مطالبات اجتماعی تأکید کرده؛ رویکردی که اگرچه صریح بیان نشده، اما از زبان یکی از مشاوران ارشد رهبری حائز اهمیت است. در کنار آن، بازگشت فعالانه لاریجانی به عرصه دیپلماسی و رسانه نیز نشان از میدان دادن دوباره به چهره‌هایی دارد که فاصله‌ای آشکار با جریان‌های تندرو دارند. این روندها، از احتمال حرکت بخشی از حاکمیت به‌سوی تعدیل در سیاست‌های فرهنگی، رسانه‌ای و اجتماعی حکایت دارد؛ تغییری که در صورت تداوم، می‌تواند زمینه‌ای برای ترمیم شکاف جامعه و حکومت فراهم آورد.
