دکتر مجید غفارپور، عضو هیات علمی انجمن علمی مغز و اعصاب در نشست خبری روز جهانی مغز که در وزارت بهداشت برگزار شد، با تاکید بر این که مغز اداره کننده تمام اعمال هوشی و حرکتی بدن است، عنوان کرد: یکی از بیماری‌های شایع در مغز و اعصاب صرع است که در دنیا حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون مبتلا داریم. این عدد در این ۱.۴۰۰ میلیون پیش‌بینی می‌شود.
به گفته غفارپور مردم عادی صرع را به عنوان حمله بیهوشی همراه با حرکت اندام‌ها می‌شناسند، اما حملات صرعی داریم که به شکل اختلالاتی مثل سردرد بدون بیهوشی و تکان‌های شدید خودش را نشان میدهد.
او تاکید کرد: مساله بعدی درباره تشنج، درمان است که به راحتی نوع صرع تشخیص و داروی مناسب شروع شود. اگر صرع به موقع مهار نشود عوارض جانبی در مغز دارد، از جمله اختلالات رفتاری. به همین دلیل گاهی افراد به اشتباه به روانپزشک مراجعه می‌کنند. البته خود دارو‌های مصرفی تشنج هم می‌تواند اختلالات رفتاری و هوشی ایجاد کند.
سن بروز صرع
به گفته غفارپور، بار مالی این بیماری اهمیت دارد و میلیون‌ها دلار سالانه صرف آن می‌شود. به همین دلیل پزشکان باید دارو‌ها را به جا استفاده کنند و به جز در موارد خاص به ویژه دارو‌های گران، بار مالی ایجاد نکنیم، چون برخی بیماری‌ها با دارو‌های ساده هم قابل درمان هستند.
او درباره شیوع این بیماری در گروه‌های مختلف هم بیان کرد: سن شایع بروز این بیماری در کودکی و بعد از ۶۰ سالگی است.
غفارپور در به این نکته هم اشاره می‌کند که مردم عمدتا تصور یکسانی درباره فراموشی و آلزایمر دارند و در توضیح بیشتر عنوان کرد: آلزایمر یک بیماری و فراموشی یک علامت است که بر اثر افسردگی، اضطراب و… رخ دهد. با افت عملکرد مغزی، دیگر معیار‌ها هم بررسی می‌شود تا ابتلای فرد به آلزایمر به شکل قطعی اعلام شود.
عضو هیات علمی انجمن علمی مغز و اعصاب در پاسخ به سوالی درباره انواع سردرد هم بیان کرد: حدود ۱۲، ۱۳ مورد سردرد داریم که شایع‌ترین آن میگرن است. استرس هر نوع دردی را افزایش میدهد و نگرانی هم باعث کاهش آستانه تحمل درد می‌شود.
این متخصص همچنین در پاسخ به سوالی درباره افزایش مصرف مکمل‌ها برای پیشگیری از سکته‌های مغزی بیان کرد: غیر از کلسیم، ویتامین دی و منیزیم که به ویژه در سنین یائسگی و سنین بالا برای پوکی استخوان و درد‌های عضلانی استفاده می‌شود بقیه مکمل‌ها ضرورتی برای مصرف ندارند.
روند افزایشی آلزایمر در ایران
دکتر سرور ادوانی، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم درباره دیگر بیماری مرتبط با این حوزه بیان کرد: آلزایمر یک بیماری تحلیل برنده مغز و بسیار مهم است، چون شیوع رو به افزایش دارد. در ایران هم این آمار افزایشی است، چون جمعیت درحال سالمند شدن است. این بیماری کارکرد‌های شناختی مغز را مختل می‌کند و زندگی خانوادگی و ساختار جامعه را تغییر میدهد.
به گفته ادوانی در جهان هر سه ثانیه یک نفر به آلزایمر مبتلا می‌شود و این عدد در ایران هر ۷ دقیقه است. در حال حاضر ۸ درصد افراد بالای ۶۰ سال در کشور به این بیماری مبتلا هستند و آمار ابتلا در زنان هم بیشتر است. نکته مهم این که اگر تشخیص این بیماری اگر با ویزیت‌های روتین صورت بگیرید تنها ۲۰ درصد بیماران تشخیص داده می‌شوند، اما با غربالگری بیماران بیشتری شناسایی خواهند شد.
ادوانی هم در پاسخ به سوالی درباره تاثیر افسردگی بر زوال مغز و آلزایمر بیان کرد: نباید فردی که افسردگی شدید و شکایت اولیه اختلال حافظه دارد را با زوال مغز اشتباه گرفت. به نظر می‌رسد افسردگی درمان نشده در سنین میانسالی با بروز دمانس وارتباط دارند و به شکل غیرمستقیم از تنهایی و بی‌حوصله شدن هم می‌تواند رخ دهد. به همین دلیل درمان به موقع اختلالات روانپزشکی در عملکرد شناختی افراد اثر مثبتی دارد و از بروز دمانس جلوگیری خواهد کرد.
او ادامه داد: گاهی مردم دارو‌های افسردگی را به عنوان درمان‌های اعصاب می‌شناسند در حالی که تفاوت وجود دارد. این دارو‌ها که به شکل معمول برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند نه اعتیادآور و نه خواب آورند. تاثیرشان هم در بهبود وضعیت شناختی افراد است. البته برخی افراد بدون تجویز پزشک از دارو‌های خواب‌آور استفاده می‌کنند که ریسک دمانس را افزایش میدهد.
اهمیت زمان در سکته‌های مغزی
دکتر فهمیه وهبی‌زاده، متخصص مغز و اعصاب و هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم به سکته مغزی به عنوان یکی از علل مهم ناتوانی در دنیا اشاره کرد و گفت: سکته مغزی به به دونوع تقسیم می‌شود؛ اول خونریزی دهنده و دوم اختلال در خون رسانی به مغز. نکته مهم این که هر دقیقه قطع خونرسانی به مغز ۲ میلیون سلول را از بین می‌برد به همین دلیل زمانبدی در درمان سکته مغزی مهم است و علائم آن را باید شناخت.
او به علائم اختصاری این علائم اشاره می‌کند و می‌گوید: درباره علاوم این بیماری کلمه FAST را به خاطر بسپارید. اولین حرف نشانه صورت (FACE) که باید کج شدگی را جدی گرفت. A به معنای بازو (ARM) هم یعنی افراد دچار ناتوانی در حرکت بازو‌ها می‌شوند و نتوانند آن را بالا بیاورند. حرف S هم به معنای گفتار (SPEECH) ناتوانی در تکلم است. حرف T هم اهمیت زمان (TIME) است که هر ۱۵ دقیقه بیمار سلول از دست میدهد و نمود آن ناتوانی در عملکرد بیمار است.
به گفته وهبی‌زاده خبر خوب این که اگر بیمار زودتر به بیمارستان برسد با درمان‌های موجود در کشور خودمان هم می‌توان جلوی آسیب‌ها را گرفت. از جمله درمان لیزکننده لخته خون که زمان طلایی برای تزریق ۴.۵ ساعت اول است و هر میزان این زمان کاهش پیدا کند نفع بیشتری برای بیمار دارد. درمان دوم هم بررسی‌های لخته‌ها در رگ‌های بزرگ است که به شکل مکانیکال خارج می‌شود. این درمان هم در ۲۴ ساعت اول انجام می‌شود، اما معیار‌هایی برای مفید بودن درمان برای بیمار دارد.
اقدام آسیب‌زا
این متخصص با اشاره به یک اقدام آسیب‌زا درباره بیماران سکته مغزی بیان می‌کند: زمانی که برای بیماران علامتی ایجاد می‌شود برخی‌ها دچار استرس و سراغ درمان‌های سنتی یا خانگی می‌روند. همین جا باید تاکید کنم که هیچ درمان سنتی از جمله زالودرمانی، ماساژ یا حجامت برای سکته‌های مغزی وجود ندارد که باعث باز شدن رگ‌های بسته شوند. هیچ زمانی نباید با این باور اشتباه زمان درمان را به تعویق انداخت.
وهبی‌زاده با بیان این که سکته مغزی همیشه یک تقدیر نیست و گاهی انتخاب است، عنوان می‌کند: می‌توان با تغییر سبک زندگی از بروز سکته مغزی جلوگیری کرد. از جمله تغذیه سالم که در این باره رژیم مدیترانه‌ای توصیه می‌شود که حاوی فیبر بالا، روغن اشباع کم، روغن زیتون بالا، سبزیجات است و می‌تواند آمار سکته مغزی را کم کند. این یعنی بشقاب غذا آینده مغز را تعیین می‌کند. توصیه دیگر هم ورزش است و افراد باید هفته‌ای ۱۵۰ دقیقه ورزش هوای داشته باشند. بحث سیگار هم مهم است و اگر ترک شود ریسک سکته مغزی را ۵۰ درصد کاهش میدهد. فشار خون هم می‌تواند به طور خاموش باعث سکته مغزی شود و بسیاری افراد گاهی اصلا متوجه ابتلا به فشار خون هم نمی‌شوند در حالی که با انجام یک غربالگری ساده می‌توان مانع از یک عامل پرخطر آگاه شد. اختلال ریتم قلبی AF هم بسیار ریسک سکته مغزی را افزایش میدهد و با نوار قلبی ساده می‌توان آن را تشخیص داد.
آمار بالای سکته‌های مغزی در ایران
وهبی‌زاده هم در پاسخ به سوالی درباره کاهش سن سکته‌های مغزی در کشور بیان کرد: این آمار در کشور ما بالاست، اما با تغییرات سبک زندگی قابل اصلاح است که البته مردم رعایت نمی‌کنند. در گذشته این توقع وجود داشت که سکته مغزی در سنین بالاتر دیده شود، اما اکنون در اطفال و گروه‌های جوان‌تر (زیر ۵۵ سال) هم وجود دارد.
این متخصص درباره فاکتور‌های موثر در بروز سکته مغزی عنوان کرد: خواب زیر ۶ ساعت یکی از دلایل بروز سکته مغزی است و باید آگاهی مردم در این باره افزایش پیدا کند. استرس هم به تنهایی عامل بروز گرفتی در رگ نیست، اما بیمار را مستعد سکته مغزی می‌کند، چون باعث مثل افزایش فشار خون، مشکلات قلبی بیشتر، شرایط مزمن می‌شود. مصرف مواد هم می‌تواند سکته مغزی را افزایش دهد، تنباکو و سیگار هم در این باره اثرگذار هستند. مشکلات مادرزادی قلبی، برخی مشکلات خونی و بحث تروما مثل ضربه به گردن هم می‌تواند افراد را مستعد سکته مغزی کند. ورزش‌هایی با سطح هیجان بالا مثل بانجی جامپینگ هم در این باره موثر است.
