کم‌خوابی در کودکان و نوجوانان چه تاثیراتی دارد؟ چالش‌ها، پیامد‌ها و راهکار‌ها در این باره چیست؟
کم‌خوابی در میان نوجوانان به‌عنوان یکی از چالش‌های مهم سلامت عمومی شناخته می‌شود. در دورهٔ بلوغ، تغییرات زیستی در ریتم شبانه‌روزی (circadian rhythm) باعث می‌شود نوجوانان تمایل بیشتری به دیر خوابیدن و دیر بیدار شدن داشته باشند. این تغییر طبیعی، همراه با آغاز زودهنگام کلاس‌های مدرسه، اغلب منجر به کم‌خوابی مزمن در این گروه سنی می‌شود.
دلایل کم‌خوابی نوجوانان متعدد است؛ از جمله تغییرات بیولوژیکی، فشار ناشی از تکالیف درسی، استفاده بیش‌ازحد از شبکه‌های اجتماعی، و از همه مهم‌تر، زمان نامناسب شروع کلاس‌های مدرسه. این وضعیت می‌تواند پیامد‌های قابل‌توجهی داشته باشد؛ از کاهش عملکرد تحصیلی گرفته تا افزایش اضطراب، بروز اختلالات روانی و گرایش به رفتار‌های پرخطر مانند مصرف مواد مخدر.
مطالعات نشان داده‌اند که خواب ناکافی در شب‌های مدرسه با افزایش احتمال مصرف سیگار، الکل و ماریجوانا، افسردگی، افکار خودکشی، درگیری فیزیکی، استفاده بیش‌ازحد از کامپیوتر، بی‌تحرکی و مصرف نوشابه در ارتباط است (۳). همچنین نوجوانانی که دیرتر به خواب می‌روند و مسیر طولانی‌تری تا مدرسه دارند، سطوح بالاتری از پاسخ کورتیزول پس از بیداری (CAR) را تجربه می‌کنند؛ وضعیتی که بیانگر اختلال در عملکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) است و با افزایش استرس و افت سلامت روان مرتبط است.
از منظر زیستی، شواهد به‌دست‌آمده از یک مطالعه بر روی ۸٬۰۰۰ کودک چینی نشان می‌دهد که خواب ناکافی و دیرهنگام بودن زمان خواب، به‌ویژه در پسران، با افزایش احتمال بلوغ زودرس در روز‌های مدرسه در ارتباط است. این رابطه حتی پس از کنترل عواملی مانند شاخص توده بدنی و رژیم غذایی نیز باقی می‌ماند.
برای مقابله با این چالش‌ها، راهکار‌هایی همچون آموزش بهداشت خواب و به‌ویژه تغییر زمان شروع مدرسه می‌توانند مؤثر واقع شوند. مرور ۳۸ مطالعه نشان داده است که تأخیر در زمان آغاز مدرسه باعث افزایش مدت خواب شبانه، بهبود حضور در کلاس، ارتقای نمرات تحصیلی و کاهش خطر تصادفات رانندگی می‌شود . همچنین نتایج برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که حتی تأخیری ۲۵ تا ۶۰ دقیقه‌ای در آغاز کلاس‌ها می‌تواند مدت خواب شبانه را تا ۷۷ دقیقه افزایش داده و در عین حال، خواب‌آلودگی، افسردگی، مصرف کافئین و تأخیر در رسیدن به مدرسه را کاهش دهد؛ راهکاری هوشمندانه برای ارتقای سلامت جسمی و روانی نوجوانان و بهبود کیفیت یادگیری آنان.
بر اساس توصیه‌های علمی، کودکان ۶ تا ۱۲ سال باید به‌طور منظم بین ۹ تا ۱۲ ساعت در شبانه‌روز بخوابند و نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ سال نیز برای حفظ سلامت خود نیازمند ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شبانه هستند.
