به گزارش حرف اضافه به نقل از اطلاعات، تقویت مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و روانی دانش‌آموزان باید در دستور کار آموزش و پرورش قرار گیرد تا آنان بتوانند با چالش‌ها و فشارهای روحی به بهترین شکل ممکن مواجه شوند و از کیفیت آموزشی مطلوب‌تری برخوردار شوند.
چندی پیش، وزیر آموزش و پرورش با ابراز نگرانی از کاهش تاب‌آوری دانش‌آموزان در مدارس به چالش‌های جدید آموزشی در شرایط فعلی اشاره کرد. این اظهارنظر، نشان‌دهنده اهمیت بالای حمایت‌های اجتماعی و روانی از دانش‌آموزان به ویژه در دوران پس از پاندمی و شرایط دشوار اقتصادی-اجتماعی است. به گفته وی، تقویت مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و روانی دانش‌آموزان باید در دستور کار قرار گیرد تا آنان بتوانند با چالش‌ها و فشارهای روحی به بهترین شکل ممکن مواجه شده و از کیفیت آموزشی مطلوب‌تری برخوردار شوند. ما به دلِ مدارس می‌رویم تا علت را جویا شویم و ببینیم برای تقویت و توسعه تاب‌آوری دانش‌آموزان چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
ذهنِ پر از پرسش
سولماز نورانی، معلم باسابقه پایه ششم دبستان بعثت با تأیید نظر وزیر آموزش و پرورش درباره کاهش تاب‌آوری دانش‌آموزان می‌گوید: این موضوع را در همه مقاطع تحصیلی می‌توان مشاهده کرد. خیلی‌ها می‌پرسند علت چیست؟
در سال‌های اخیر، دانش‌آموزان به دلیل رشد اطلاعات و دسترسی به منابع مختلف، آگاهی بیشتری از حقایق اجتماعی، روان‌شناسی و مشکلات اطراف خود پیدا کرده‌اند، به طوری که این آگاهی منجر به تغییرِ نگرش و رفتار آن‌ها شده است. در دوره‌ای که ما تحصیل می‌کردیم، گفته می‌شد درس بخوانید تا کاره‌ای شوید، ما هم بی‌چون و چرا می‌پذیرفتیم، ولی دنیای دانش‌آموز امروز، وسیع‌تر است.
خیلی از آن‌ها تا قانع نشوند، زیر بار انجام تکالیفی که به نظرشان بیهوده است نمی‌روند یا به سختی می‌روند. من شاگردی داشتم که هفته‌ای دو بار غیبت می‌کرد تا سر کلاس یکی از دروس حاضر نباشد، چون علاقه‌ای به آن درس نداشت و من بعدها از انگیزه‌اش مطلع شدم.
دانش‌آموز نسل امروز هم آگاه‌تر و هم پرسشگرتر از یکی دو دهه قبل شده است، اما محتوای دروس تحصیلی و روش تدریس معلم همان است که قبلا بوده و این یعنی ناهماهنگی بین سیستم آموزشی و رشد دانش‌آموزان.
این معلم باسابقه همچنین تأکید می‌کند که در مدارس دولتی، کلاس‌ها جمعیت زیادی دارند و از این رو معلم فرصت ندارد تا به دغدغه‌ها و نیازهای فردی دانش‌آموزان پاسخ بدهد و این موضوع ممکن است منجر به احساس نادیده گرفته شدن یا بی‌توجهی در دانش‌آموزان شود. پرسش‌های بی‌جواب و احساس سردرگمی، بعدها باعث شکل‌گیری احساس عدم رضایت از خود در بچه‌ها می‌شود و تاب‌آوری آنان را کاهش می‌دهد.
وی با قطعیت می‌گوید: بهره هوشی و دانایی دانش‌آموزان امروز فراتر از بحث‌های کلاسی است و نمی‌توان با یک نسخه واحد، همه استعدادها را پرورش داد. به عنوان معلمی که ۱۸ سال در این نظام آموزشی تدریس کرده‌ام، معتقدم شیوه‌های آموزشی و روش‌های تدریس در نظام آموزشی سنتی ما نیاز به بازخوانی و بازنویسی دارند.
مدرسه باید در مورد برنامه‌های آموزشی، انعطاف داشته باشد و متناسب با واقعیت‌های جامعه و جهان امروز حرکت کند و اصل تفاوت‌های فردی را محترم بشمارد، اما حجم زیاد دروس و فعالیت‌های مدارس، این امکان را از معلم می‌گیرد.
در هزارتوی مشکلات فعلی، قطعا افزایش انتظارات از سوی معلمان و والدین هم بر سلامت روان دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد و در نتیجه تاب‌آوری آن‌ها را کاهش می‌دهد. مشکلات اقتصادی را هم نادیده نگیرید. اشتغال زنان برای امرار معاش در ساعات طولانی باعث می‌شود آنان وقت کمتری برای فرزندان خود داشته باشند.
نشانه‌های کاهش تاب‌آوری
وقتی از نورانی، معلم مدرسه پسرانه می‌خواهم که چند نمونه از کاهش تاب‌آوری‌ها را برایمان تعریف کند می‌گوید: من مجبور شدم جای یکی از دانش‌آموزان کلاسم را به دلیل پرحرفی عوض کنم و این موضوع ساده برای من به چالشی اساسی تبدیل شده بود.
دانش‌آموز من اصلا زیر بار نمی‌رفت و بعد از چند روز که مجبورش کردم، به سردرد شدیدی دچار شد که قدرت درس خواندن را از او گرفته بود یا خاطرم هست یکی از دانش‌آموزانم که اصلا درس نمی‌خواند، بعد از گرفتن کارنامه‌ای که اصلا جالب نبود، با تصمیم قبلی، چاقو به مدرسه آورده بود تا لاستیک خودرو مرا پنچر کند. او پسر بسیار تنهایی بود، مادر و پدرش هر دو تا ساعت ۹ شب سر کار بودند و با دوربینی که در منزل کار گذاشته بودند فرزند را کنترل می‌کردند. یکی دیگر از دانش‌آموزانم بعد از ناراحتی از یک موضوع کوچک، بدون اطلاع مدرسه را ترک کرده بود.
یکی دیگر از دانش‌آموزانم، تکالیف چند درس را که موردعلاقه‌اش نبود، انجام نمی‌داد و معتقد بود این‌ها هیچ تأثیری در زندگی‌اش ندارند. توجه داشته باشید که این واکنش‌ها متعلق به پسربچه‌های ده‌یازده ساله است، حالا نمی‌دانم آن‌ها در مقاطع بالاتر چه واکنش‌هایی خواهند داشت.
آگاهی بیشتر، درد بیشتر
وقتی از سعید قلی‌پور شهابی، مدیر و معاون دو مدرسه پسرانه شهید فهمیده و سبحان در دو مقطع ابتدایی و متوسطه پرند می‌پرسم که چرا تاب‌آوری شاگردان مدرسه کاهش یافته است از من می‌پرسد چه تعریفی از کاهش تاب‌آوری دارم. من می‌گویم: کاهش تحمل و انعطاف‌پذیری دانش‌آموزان در مواجهه با شرایط مختلف و به خصوص موقعیت‌های دشوار.
وی پاسخ می‌دهد: بله، تعریف درستی است ولی توجه داشته باشید که دانش‌آموزان نسل امروز با دانش‌آموزان چند دهه قبل فرق می‌کنند، بنابراین به عقیده من نمی‌توان میزان تاب‌آوری این دو نسل را با یکدیگر قیاس کرد. تا چند دهه قبل، تمامی اطلاعات یک دانش‌آموز محدود به محیط خانواده و مدرسه می‌شد اما اکنون به واسطه ظهور و حضور تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، دانش‌آموز همه‌چیز می‌بیند و همه‌چیز می‌داند. هر چقدر آگاهی بیشتر، درد بیشتر.
آیا شما می‌توانید ایران زمان قاجار را با جامعه فعلی مقایسه کنید؟ اطلاعات مردم در آن زمان محدود به مشاهداتشان بود، بنابراین به همان زندگی هم قانع بودند، اما با ظهور روزنامه، قانون و مجلس، آگاهی هم افزایش یافت و افراد اطلاعاتی از نوع زندگی جهانیان پیدا کردند و همین موضوع کافی بود تا رفتارشان تغییر یابد.
این مدیر مدرسه معتقد است که دانش‌آموزان ما فشارهای دیگری را هم تحمل می‌کنند؛ مشکلات مالی خانواده‌ها، شرایط اقتصادی جامعه و ابهام در آینده شغلی و مالی و بسیاری از مسائل دیگر، ذهن آنان را درگیر کرده و همه این موضوعات باعث کم‌طاقتیشان شده است.
او البته ریشه برخی از رفتارهای ناهنجار دانش‌آموزان را در ضعف مهارت‌های ارتباطی آنان جستجو می‌کند و می‌گوید: گاهی اوقات، این که می‌بینید دانش‌آموز در مقابل معلم یا همکلاسی‌هایش رفتار درستی از خود نشان نمی‌دهد، به دلیل ضعف ارتباطی است. باید بپذیریم که تکنولوژی و البته سبک زندگی تک‌فرزندی، بچه‌های ما را تنهاتر کرده است، به طوری که آداب رفتاری را آن‌چنان که باید نیاموخته‌اند. شاید آموزش و پرورش بتواند با اجرای برنامه‌هایی در قالب سخنرانی، مشاوره و سمینار در زمینه مهارت‌های ارتباطی این ضعف را برطرف کند.
لزوم وجود مشاور
چه عواملی می‌تواند به تقویت و توسعه تاب‌آوری دانش‌آموزان کمک کند و از مشکلات آنان در شرایط فعلی بکاهد؟
شهابی، مدیر مدرسه پسرانه شهید فهمیده در پرند می‌گوید: بزرگ‌ترین حرکتی که آموزش و پرورش در شرایط فعلی می‌تواند برای حل این مشکل انجام دهد، بهره‌مندی از مشاور در مدارس است. اکنون صرفا در دبیرستان‌ها از مشاوره استفاده می‌شود که آن هم به سمت هدایت تحصیلی پیش می‌رود، حال آن که مشاوره در زمینه مهارت‌های زندگی برای دانش‌آموزان بسیار حیاتی‌تر است.
این مهارت‌ها شامل تصمیم‌گیری، حل مسأله، مهارت‌های ارتباطی و کار گروهی می‌شود که به آن‌ها کمک می‌کند در شرایط مختلف بهتر عمل کنند و در مواجهه با چالش‌ها و فشارهای روزمره، احساس تاب‌آوری بیشتری داشته باشند.
به اعتقاد شهابی، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که دانش‌آموزان با آن مواجه هستند مدیریت هیجانات است و مشاور می‌تواند به آن‌ها آموزش دهد که چگونه احساسات خود را بشناسند و در مواجهه با اضطراب و استرس، چه رفتاری داشته باشند تا در برابر چالش‌های اجتماعی و تحصیلی مقاوم‌تر شوند.
این مدیر باتجربه می‌گوید: تعداد مشاوران باید بر اساس تعداد دانش‌آموزان در نظر گرفته شود، مثلا به ازای هر ۲۰۰ دانش‌آموز یک مشاور وجود داشته باشد. البته مدیر نباید از مشاور به عنوان معاون بهره ببرد، چون در این صورت دیگر وقتی برای مشاوره باقی نمی‌ماند.
نکته دیگر آن که اگر دانش‌آموزان ما در دوره ابتدایی فرصت داشته باشند مشکلات خود را با مشاور حل کنند، در مقاطع بالاتر با مسائل کمتری مواجه خواهیم بود، اما متأسفانه سیستم آموزشی ما خیلی دور از آنچه باید باشد، است.
