سنگ کیسه صفرا یکی از مشکلات شایعی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را درگیر کرده است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که مواد داخل صفرا، به‌ویژه کلسترول، به شکل کریستال درآمده و به مرور زمان تبدیل به سنگ می‌شوند. اگرچه بسیاری از افراد هیچ علامتی ندارند، اما در مواردی این سنگ‌ها می‌توانند باعث درد‌های شدید، التهاب، و حتی نیاز به جراحی شوند. آمار‌ها نشان می‌دهند که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از بزرگسالان در اروپا و ۳ تا ۵ درصد از جمعیت آسیا و آفریقا به این بیماری مبتلا هستند. افزایش نرخ بستری و انجام جراحی‌های مرتبط با این بیماری، اهمیت پرداختن به آن را دوچندان کرده است. در عین حال، زنان به‌ویژه پس از یائسگی، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
دلایل گوناگونی در بروز این بیماری نقش دارند، از جمله ترشح بیش از حد کلسترول در صفرا، کاهش حرکت آن در کیسه صفرا و شرایطی مانند چاقی و مقاومت به انسولین. اما در سال‌های اخیر، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ترکیباتی در غذا به نام «آنتی‌اکسیدان‌ها» می‌توانند در پیشگیری از تشکیل این سنگ‌ها مؤثر باشند. آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که با کاهش استرس اکسیداتیو یعنی نوعی آسیب سلولی ناشی از رادیکال‌های آزاد، از سلول‌ها محافظت می‌کنند. ویتامین‌هایی مانند A، C و E و ترکیبات گیاهی مثل کاروتنوئید‌ها از جمله آنتی‌اکسیدان‌های شناخته‌شده‌اند که ممکن است در سلامت کیسه صفرا نقش داشته باشند. با توجه به همین پیش‌فرض‌ها، بررسی تأثیر رژیم غذایی غنی از این ترکیبات می‌تواند دیدگاه تازه‌ای برای پیشگیری از بیماری‌های صفراوی ارائه دهد.
زهرا یاری، استادیار گروه تحقیقات تغذیه از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به همراه سه پژوهشگر دیگر از همین دانشگاه و با همکاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مطالعه‌ای را در همین زمینه انجام داده‌اند. این تیم تحقیقاتی به دنبال بررسی این موضوع بود که آیا میان مصرف آنتی‌اکسیدان‌های غذایی و کاهش احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا، ارتباطی وجود دارد یا نه.
برای انجام این پژوهش، اطلاعات تغذیه‌ای دو گروه از افراد بررسی شد. گروه اول شامل ۱۸۹ نفر مبتلا به سنگ کیسه صفرا و گروه دوم شامل ۳۴۲ نفر سالم بود. این اطلاعات با استفاده از پرسشنامه‌ای درباره عادات غذایی افراد جمع‌آوری شد که شامل ۱۶۸ نوع ماده خوراکی مختلف بود. سپس با کمک نرم‌افزار تخصصی تغذیه و روش‌های آماری، داده‌ها تحلیل شدند تا مشخص شود چه تفاوت‌هایی بین رژیم غذایی این دو گروه وجود دارد و آیا مصرف بیشتر آنتی‌اکسیدان‌ها با کاهش خطر ابتلا به این بیماری ارتباط دارد یا نه.
نتایج این پژوهش نشان دادند که مصرف برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص با کاهش احتمال بروز سنگ کیسه صفرا همراه است. به‌ویژه، دریافت بیشتر ویتامین A، ویتامین C، بتاکاروتن و سایر کاروتنوئید‌ها به‌طور چشمگیری با کاهش خطر ابتلا ارتباط داشت. به طوری که در کسانی که مصرف بالاتری از این ترکیبات داشتند، خطر ابتلا به سنگ صفرا تا ۸۰ درصد کاهش پیدا کرده بود.
همچنین، مصرف بیشتر مواد معدنی مانند روی، منگنز، منیزیم و سلنیوم نیز با کاهش خطر این بیماری مرتبط بود. تأثیر ویتامین E و عنصر مس هم پس از حذف عوامل دخیل دیگر، معنی‌دار تشخیص داده شد.
در مجموع، یافته‌های فوق که در مجله «علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران» وابسته به انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور منتشر شده‌اند، نشان دادند افرادی که رژیم غذایی‌شان غنی از آنتی‌اکسیدان بود، بسیار کمتر از دیگران به سنگ کیسه صفرا دچار شده بودند.
اطلاعات تکمیلی به‌دست‌آمده از این تحقیق نیز نشان می‌دهند که تأثیر آنتی‌اکسیدان‌ها بر سلامت کیسه صفرا چندجانبه است. این ترکیبات نه‌تنها با کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو از سلول‌های داخلی کیسه صفرا محافظت می‌کنند، بلکه با بهبود تعادل صفرا و کاهش میزان کلسترول در آن، مانع از تشکیل سنگ می‌شوند.
برخی مطالعات دیگر هم یافته‌های این تحقیق را تأیید کرده‌اند. برای مثال، مشخص شده که ویتامین E به‌ویژه در زنان، اثر محافظتی قوی‌تری دارد یا اینکه ویتامین A از طریق تأثیر بر تولید اسید‌های صفراوی، به کاهش اشباع کلسترول کمک می‌کند. به همین دلیل، رژیم غذایی سرشار از این ترکیبات می‌تواند یکی از راهبرد‌های ساده، اما مؤثر در پیشگیری از سنگ صفرا باشد. باید اشاره کرد که این موضوع به‌ویژه برای زنان، سالمندان و افراد با اضافه‌وزن اهمیت بیشتری دارد.
