ریشه‌های پنهان وسواس در روابط زن و شوهر‌ها

این اختلال در دسته اختلالات وسواسی-جبری قرار می‌گیرد که به‌طور کلی با افکار مزاحم و ناخواسته و رفتار‌های تکراری شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دائم درگیر ترس از آلودگی، نگرانی درباره تقارن یا ترس از آسیب رساندن به دیگران باشند. اما شکل خاصی از آن که در روابط میان‌فردی دیده می‌شود، «وسواس-جبری ارتباطی» نام دارد. در این حالت، فرد مدام درباره کیفیت رابطه یا انتخاب شریک زندگی دچار تردید و وسواس می‌شود. چنین حالتی می‌تواند به افزایش اضطراب و افسردگی، ضعف در عملکرد جنسی، کاهش رضایت از زندگی مشترک، افت سطح تعهد و مشکلات اجتماعی بینجامد. از این رو شناسایی عواملی که این اختلال را ایجاد یا تشدید می‌کنند، اهمیت زیادی دارد.

یکی از مهم‌ترین این عوامل، «طرحواره‌های ناسازگار اولیه» است. این طرحواره‌ها در واقع الگو‌های فکری و عاطفی نادرستی هستند که از دوران کودکی شکل می‌گیرند و روی برداشت فرد از خود و دیگران تأثیر می‌گذارند. به بیان ساده، طرحواره‌ها مانند عینکی هستند که فرد از طریق آن دنیا را می‌بیند. اگر این عینک تحریف‌شده باشد، درک فرد از روابط نیز نادرست خواهد بود. پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که چنین طرحواره‌هایی می‌توانند در تشدید نشانه‌های وسواس فکری و عملی در روابط عاطفی نقش داشته باشند. از سوی دیگر، «باور‌های ارتباطی» نیز به عنوان مجموعه‌ای از افکار و انتظارات درباره روابط، نقشی اساسی در شکل‌گیری و تداوم مشکلات زناشویی ایفا می‌کنند. باور‌های منطقی می‌توانند باعث انعطاف‌پذیری در رابطه شوند، اما باور‌های غیرمنطقی، اغلب فرد را به سمت رفتار‌های ناکارآمد سوق می‌دهند.

در همین راستا، مسعود صادقی، دانشیار گروه روان‌شناسی دانشگاه لرستان، به همراه یکی از همکاران هم‌دانشگاهی خود و با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد، پژوهشی در این زمینه انجام دادند. آنها بررسی کردند که چگونه طرحواره‌های ناسازگار اولیه و باور‌های ارتباطی می‌توانند در بروز وسواس-جبری ارتباطی در زندگی زناشویی نقش داشته باشند.

این پژوهش از نوع توصیفی-مقطعی بود و بر روی ۳۸۴ فرد متأهل در شهر لاهیجان اجرا شد. شرکت‌کنندگان به چند پرسشنامه معتبر روان‌شناختی پاسخ دادند؛ از جمله پرسشنامه باور‌های ارتباطی، پرسشنامه طرحواره‌های ناسازگار اولیه و ابزار‌هایی که به‌طور خاص برای سنجش وسواس-جبری ارتباطی طراحی شده بودند. سپس داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار‌های آماری تحلیل شدند تا الگو‌های ارتباطی بین متغیر‌ها مشخص شود.

نتایج این تحقیق که در «مجله پژوهش پرستاری ایران» وابسته به انجمن علمی پرستاری ایران منتشر شده‌اند، نشان دادند که طرحواره‌های ناسازگار اولیه و باور‌های ارتباطی هر دو به طور مستقیم بر بروز وسواس-جبری ارتباطی اثرگذارند. به عبارت دیگر، کسانی که از طرحواره‌های ناسازگارانه‌تری برخوردار بودند یا باور‌های غیرمنطقی‌تری درباره روابط داشتند، بیشتر در معرض این اختلال قرار داشتند.

همچنین مشخص شد که طرحواره‌های ناسازگار اولیه به‌طور غیرمستقیم و از طریق تأثیرگذاری بر باور‌های ارتباطی نیز می‌توانند این اختلال را تشدید کنند. یعنی وقتی فرد از ابتدا با الگو‌های فکری ناسازگار رشد کرده باشد، احتمال اینکه باور‌های نادرست درباره رابطه در ذهنش شکل بگیرد بیشتر است و همین باور‌ها می‌توانند وسواس‌های ارتباطی او را افزایش دهند.

این یافته‌ها اهمیت شناسایی و اصلاح طرحواره‌ها و باور‌های ارتباطی را برجسته می‌کنند. به گفته پژوهشگران، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای زوج‌ها می‌تواند در بهبود این طرحواره‌ها و تغییر باور‌های غیرمنطقی مؤثر باشد و از شدت مشکلات وسواس-جبری ارتباطی بکاهد. چنین اقداماتی نه تنها به سلامت روانی افراد کمک می‌کند، بلکه به تقویت کیفیت روابط خانوادگی نیز منجر می‌شود.