در گذشته مغز را دماغ می‌نامیدند و منظور از احوالپرسی معروف و قدیمی «دماغت چاق است؟» نیز از همین‌جا منشأ گرفته و برای خبر گرفتن از اوضاع روحی و روانی مخاطب گفته می‌شود.
دکتر سید مهدی میرغضنفری، پزشک متخصص فیزیولوژی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ارتش می‌گوید: وقتی مغز از حالت اعتدال خود که نسبتا سرد و تر است خارج شود یا به سمت گرمی یا خشکی برود، دچار سوءمزاج شده و داغ می‌کند.
نشانه‌های داغ کردن مغز
یکی از نشانه‌های گرمی مغز، گرایش رنگ رخساره و چشم به سمت سرخی و گاهی زردی است. مثلا چشم به‌علت کم‌خوابی قرمز می‌شود. کم‌خوابی از علت‌های گرم‌شدن مغز است. گرمی مغز باعث کاهش تمرکز، مخدوش‌شدن حواس، بروز سردردهای خاص و خواب سبک می‌شود و افرادی که مغز گرم دارند اغلب رشد موهای شان سریع‌تر است یا دچار ریزش زیاد مو می‌شوند. در این شرایط حواس، قوی و تیز می‌شود و این تیزشدن حواس الزاما خوب نیست، زیرا تحریک‌پذیری نسبت به محرک‌هایی نظیر نور، بو، لمس و مزه نیز زیاد شده و می‌تواند آزاردهنده و سبب مختل‌شدن آرامش شود.
راه پیشگیری و مقابله
پرهیز از هیجان، بی‌خوابی و اجتناب از مصرف تندی و گرمی‌جات است. افراد دچار گرمی مغز نباید در مناطق گرم توقف کنند و بهترین زمان خواب، اوایل شب است و خواب روز نمی‌تواند جایگزین آن شود. ورزش‌های مفرح و رو به خنک مانند شنا، رفتن به طبیعت و تمدد اعصاب در برنامه روزانه شخص، باعث آرامش مغز می‌شود. ماساژ دادن روغن‌های خنک مانند روغن بنفشه و کدو روی صورت یا پیشانی یا چکاندن آن‌ها داخل بینی، خوردن غذاهای خنک مانند کاهو، لبنیات، آبمیوه‌های ملس و تا حدی ترش همچون آبغوره، آب انار، آبلیمو و همچنین انجام حجامت با تجویز پزشک می‌تواند از گرمی مغز جلوگیری کند. برای افراد با مزاج و مغز گرم دیدن فیلم‌ها و گوش‌دادن موسیقی‌های آرام یا کمدی خوب است.
علامت‌های سردی مغز
چهره این افراد اغلب رنگ‌پریده و سفید است. سفیدی چشم اغلب به سمت رنگ آبی کمرنگ می‌رود. حواس ضعیف، کم‌حسی، درک‌نکردن صحبت دیگران و نیاز به تکرار دوباره از نشانه‌های دیگر مغز سرد است. در این حالت شخص درون‌گرا بوده و خیلی تمایلی به برقراری ارتباط ندارد. رشد کند موها و خواب زیاد نیز بیشتر مشاهده می‌شود. توقف طولانی در محیط‌های رطوبتی کنار دریا و قرارگیری سر در محل‌های سرد و رطوبتی بدون سرپوش، پف صورت و چشم‌ها مخصوصا صبح‌ها پس از بیدارشدن از خواب، صاف و لخت یا بور و خرمایی‌بودن موها، آب‌ریزش یا ترشحات زیاد بینی و چشم، داشتن خلط ته‌حلق و خواب زیاد می‌تواند از نشانه‌های آن باشد.
پرهیز از مصرف خوراکی‌های با مزاج سرد و تر مانند ماست، دوغ، ترشی‌جات، میوه‌های ترش یا آبدار، آب زیاد. مصرف نوشیدنی یا غذای گرم پیش از خواب و پس از بیداری توصیه می‌شود. مویز، عسل و شیره انگور خوب است. همچنین ماساژ سر و صورت با روغن‌های گرم همچون بابونه و بادام شیرین و چکاندن آن به داخل بینی نیز توصیه می‌شود. برخلاف افراد با مزاج گرم، شادی و هیجان برای صاحبان مغز سرد و تر خوب است اما خواب طولانی مضر و بهتر است آن را منقطع کنند.
چه چیزهایی برای مغز خوب نیست؟
زیاده‌روی در مصرف غذاهای بخارزا و استفاده افراطی از سیر، پیاز، تره‌شاهی و حبوبات پخته نشده به علت ایجاد گاز و نفاخ‌بودنشان برای مغز خوب نیست. همچنین فکر زیاد و مکرر نسبت به یک موضوع به مدت طولانی مغز را خسته می‌کند. بوهای نامطبوع تاثیر بدی روی مغز می‌گذارد. همچنین دیدن تصاویر بد، ناهنجار و خشن به‌خصوص برای بچه‌ها نامناسب است. پرخوری مغز را ضعیف و سبک‌خوری ذهن را آزادتر نگه می‌دارد. در کل مصرف ترشی برای مغز خوب نیست. خواب متعادل، خوش‌خلقی، افکار خوب، جلوگیری از غم و اندوه و فکر و خیال زیاد و نداشتن بدبینی و حسد همگی برای مغز و حفظ اعتدال مزاج آن لازمند.
