اکوایران: توافق‌نامه مشارکت راهبردی میان ایران و روسیه که اوایل امسال نهایی شد، اکنون لازم‌الاجرا شده و واکنش‌های متفاوتی را در تهران برانگیخته است. این در حالی است که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، گفته «نشانه‌هایی از رهبران اسرائیل» دریافت کرده مبنی بر اینکه تل‌آویو «تمایلی به رویارویی» با تهران ندارد.
به گزارش اکوایران، توافق‌نامه مشارکت راهبردی میان ایران و روسیه که اوایل امسال نهایی شد، اکنون لازم‌الاجرا شده و واکنش‌های متفاوتی را در تهران برانگیخته است. این در حالی است که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، گفته «نشانه‌هایی از رهبران اسرائیل» دریافت کرده مبنی بر اینکه تل‌آویو «تمایلی به رویارویی» با تهران ندارد.
پیام اجتناب از دور تازه‌ای از درگیری
یک منبع سیاسی ارشد ایرانی که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با مواج‌میدیا تأیید کرده که مسکو «پیام تمایل اسرائیل برای اجتناب از دور تازه‌ای از درگیری» را منتقل کرده است. به گفته این منبع، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از پوتین خواسته تا این پیام را در تماس تلفنی ۶ اکتبر میان دو طرف منتقل کند. منبع یاد شده افزود که یکی از مشاوران پوتین بعداً با سفیر ایران در مسکو دیدار کرده و «رونوشت تماس تلفنی نتانیاهو و پوتین را برای او خوانده است».
در همین حال، افشای ادعایی از اسناد روسیه حاکی از آن است که ایران قراردادی به ارزش ۶ میلیارد دلار با روسیه امضا کرده تا جنگنده‌های پیشرفته سوخو-۳۵ را خریداری کند. خبرگزاری تاس روسیه در تاریخ ۹ اکتبر به نقل از پوتین گزارش داد که اسرائیل در حال حاضر تمایلی به جنگ با ایران ندارد.
جنگنده سوخو 35 روسی
بر اساس گزارش‌ها به گفته پوتین: «ما به تماس‌های مبتنی بر اعتماد با اسرائیل ادامه می‌دهیم و نشانه‌هایی از رهبری اسرائیل دریافت می‌کنیم که از ما می‌خواهند به دوستان ایرانی‌مان منتقل کنیم که اسرائیل بر حل‌وفصل سیاسی متمرکز است و علاقه‌ای به هیچ‌گونه رویارویی ندارد». این اظهارات در آستانه اجرای طرح صلح غزه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بیان شده و گمانه‌هایی از احتمال کاهش تنش در سطحی گسترده‌تر را برانگیخته است.
پیامدهای ناشناخته آتش‌بس
ترامپ در ۹ اکتبر ضمن توصیف تصمیم خود برای بمباران تأسیسات هسته‌ای کلیدی ایران در ماه ژوئن به‌عنوان «بسیار مهم»، گفت: «ایران اکنون می‌خواهد روی صلح کار کند، آن‌ها به ما اطلاع داده‌اند و تأیید کرده‌اند که کاملاً از این توافق حمایت می‌کنند. ما از این مسئله قدردانی می‌کنیم و با ایران همکاری خواهیم کرد». او افزود: «ما دوست داریم آن‌ها کشورشان را بازسازی کنند، اما نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند».
در حالی که ایران به‌صورت علنی از توافق آتش‌بس در غزه حمایت کرده است، برخی از مقامات ارشد ظاهراً آن را نشانه‌ای از آغاز درگیری‌های تازه در مناطق دیگر می‌دانند. علی‌اکبر ولایتی، مشاور سیاست خارجی رهبری، در ایکس نوشت: «شروع آتش‌بس در غزه ممکن است پایان پنهان آتش‌بس در جای دیگری باشد!» و از هشتگ #عراق_یمن_لبنان استفاده کرد. این پست ولایتی چنین تفسیر شده که با توقف جنگ در غزه، اسرائیل ممکن است از این وقفه برای تشدید درگیری با ایران و گروه‌های متحدش در دیگر مناطق استفاده کند.
اتحادی واقعی؟
توافق مشارکت راهبردی با روسیه واکنش‌های گوناگونی را در ایران برانگیخته است. برخی از جمله نعمت‌الله ایزدی، سفیر پیشین ایران در مسکو، معتقدند اجرای این توافق با موانعی روبه‌رو خواهد شد و روسیه در نهایت آنچه به نفع خودش است انجام خواهد داد، حتی اگر به ضرر ایران تمام شود. ایزدی در مصاحبه‌ای با مطبوعات اصلاح‌طلب در ۶ اکتبر اشاره کرد که این توافق‌نامه پیش از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران امضا شده، بنابراین اجرای تعهدات از سوی روسیه ممکن است با دشواری‌هایی همراه باشد، به‌ویژه با توجه به فشارهای بین‌المللی که خود مسکو نیز با آن مواجه است.
هرچند تهران و مسکو هر دو این توافق را تحسین کرده‌اند، ایزدی تأکید کرد که علی‌رغم برخی همکاری‌ها، این رابطه هنوز فاصله زیادی تا یک اتحاد راهبردی واقعی دارد، زیرا «اختلافات زیادی، به‌ویژه در خاورمیانه، وجود دارد.» او افزود حتی اگر این توافق به‌طور کامل اجرا شود، «احتمالاً روابط را بهبود می‌بخشد اما اتحاد راهبردی‌ای مشابه رابطه آمریکا و اسرائیل ایجاد نمی‌کند». ایزدی همچنین نسبت به اتکای بیش از حد به مسکو هشدار داد و گفت: «روسیه توان برآورده کردن تمام نیازهای ایران را ندارد». او افزود که تهران باید «برای حفظ منافع خود، روابط متوازن با همه کشورها» را در دستور کار قرار دهد.
نگرانی ایزدی در تضاد با دیدگاه خوش‌بینانه‌ای است که برخی از چهره‌های تندرو است. رسول سنایی، معاون سیاسی دفتر عقیدتی ـ سیاسی فرمانده کل نیروهای مسلح، در یادداشتی در روزنامه جوان در تاریخ ۱۰ اکتبر نوشت که توافق با روسیه «نقطه عطفی مهم در روابط دوجانبه» محسوب می‌شود. از نظر او، چالش‌های مشترک مانند تحریم‌های آمریکا و فشارهای اقتصادی موجب تقویت اراده سیاسی متقابل برای تعمیق این شراکت می‌شود. سنایی این توافق را «ضرورتی راهبردی برای حفظ منافع و امنیت دو کشور در میانه درگیری‌های پرریسک و بی‌ثباتی‌های بین‌المللی» توصیف کرد.
ترمیم زخم‌های تاریخی؟
در حالی‌که در ایران بحث بر سر مزایا و معایب این توافق با روسیه ادامه دارد، افشای ادعایی تازه‌ای مدعی است که تهران قراردادی برای خرید ۴۸ فروند جنگنده سوخو-۳۵ امضا کرده است. این اسناد ادعایی که گفته می‌شود از مجموعه دفاعی KRET روسیه نشات گرفته‌اند، از اوایل ماه جاری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند. برخی گزارش‌ها مدعی‌اند که این داده‌ها حاصل حمله سایبری به سامانه‌های شرکت روس‌تک بوده که به هکرهای اوکراینی نسبت داده شده است.
بر اساس این ادعا، جنگنده‌های سوخو-۳۵ قرار است بین سال‌های ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸ تحویل داده شوند. ادعای خرید فعلی ۴۸ فروند جدید است؛ گزارش‌های پیشین رقم سفارش را نصف این مقدار برآورد کرده بودند. ۲۴ فروند جنگنده برای تشکیل یک هنگ هوایی کافی است، اما بعید است که به‌طور قابل‌توجهی توان رزمی کلی نیروی هوایی ایران را تغییر دهد.
افشای مزبور همچنین از تحویل مرحله‌ای و احتمال مونتاژ نیمه‌کامل در خاک ایران خبر می‌دهد، اقدامی که می‌تواند نخستین توان تولید بومی (یا شبه‌بومی) جنگنده نسل چهارم ایران از دهه ۱۹۷۰ تاکنون را فراهم کند. اگر این قرارداد تسلیحاتی تأیید شود، می‌تواند به نوسازی ناوگان سالخورده هوایی ایران در شرایط تنش فزاینده با اسرائیل و آمریکا کمک کند. با این حال، حتی اگر اسناد افشاشده واقعی باشند، همچنان پرسش‌های جدی درباره توانایی یا تمایل مسکو به تحویل جنگنده‌ها مطرح است.
رسانه‌های دولتی ایران در سال ۲۰۲۲ گزارش داده بودند که روسیه وعده فروش جنگنده‌های سوخو-۳۵ را داده است. اما سه سال گذشته و کرملین هنوز هیچ جنگنده‌ای تحویل نداده است. بی‌اعتمادی ایرانیان به روسیه ریشه‌ای تاریخی دارد که با احساس بهره‌کشی و نقض حاکمیت ملی، از جمله از دست رفتن بخش‌هایی از خاک ایران، همراه بوده است. این زخم‌های تاریخی، در کنار نگرانی‌های کنونی از اتحادهای فرصت‌طلبانه، همچنان باعث دو‌قطبی شدن شدید دیدگاه‌ها نسبت به روسیه در ایران شده‌اند.
نقطه عطف؟
روسیه زمانی که اسرائیل و سپس آمریکا در جریان جنگ ۱۳ تا ۲۴ ژوئن به ایران حمله هوایی کردند، جز حمایت دیپلماتیک، اقدام عملی خاصی در دفاع از جمهوری اسلامی انجام نداد. در تهران، برخی حتی مسکو را بی‌هیچ مدرکی متهم کردند که با دادن اطلاعات به تل‌آویو، در هدف قرار دادن سامانه‌های دفاعی ایران به آن کمک کرده است.
توافق ۲۰ ساله همکاری راهبردی با روسیه می‌تواند نقطه عطفی در جهت‌گیری سیاست خارجی ایران باشد. اگر این توافق به‌سرعت و به‌طور مؤثر اجرا شود، توان دفاعی ایران را در مقطع حساسی تقویت خواهد کرد. با این حال، تردیدهایی میان تحلیلگران وجود دارد که آیا این توافق واقعاً به دستاوردهای ملموس، به‌ویژه در حوزه اقتصادی، منجر خواهد شد یا نه.
موفقیت این مشارکت احتمالاً به نحوه مدیریت دو کشور در برابر تحریم‌های غرب، تنش‌های منطقه‌ای و پویایی‌های ژئوپولیتیکی گسترده‌تر بستگی دارد، جایی که همکاری‌های اقتصادی و نظامی، هرچند مهم اما پیچیده، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به موقعیت راهبردی ایران ایفا خواهند کرد.
