راهنمای جامع و کامل درمان کولیک نوزاد : از شناخت علائم تا دستیابی به آرامش برای والدین و نوزادان
دوران نوزادی، با تمام شیرینیها و لحظات نابی که برای والدین به ارمغان میآورد، میتواند با چالشهایی نیز همراه باشد. یکی از این چالشها که بسیاری از والدین را نگران و گاه مستأصل میکند، پدیدهای به نام “کولیک نوزاد” یا قولنج نوزادی است. گریههای بیوقفه و بیدلیل نوزاد، نه تنها آرامش خانه را برهم میزند، بلکه سوالات و نگرانیهای زیادی را در ذهن والدین ایجاد میکند. “آیا نوزاد من بیمار است؟”، “آیا من به عنوان والد، کار اشتباهی انجام میدهم؟”، “این گریهها تا کی ادامه خواهند داشت؟” اینها تنها بخشی از دغدغههایی است که والدین یک نوزاد کولیکی با آن دست و پنجه نرم میکنند.
این راهنمای جامع با هدف پاسخگویی به این سوالات و ارائه اطلاعات کامل و کاربردی در مورد درمان کولیک نوزاد تهیه شده است. در این مطلب، از تعریف و شیوع کولیک گرفته تا علائم، دلایل احتمالی، روشهای تشخیص، راهکارهای درمانی و مدیریتی، و همچنین اهمیت مراقبت از خود والدین، به تفصیل صحبت خواهیم کرد. هدف ما این است که با افزایش آگاهی شما، در مسیر پر فراز و نشیب مواجهه با کولیک نوزاد، و درمان کولیک نوزاد همراه و راهنمای شما باشیم.پس تا انتهای مقاله با مجله حرف اضافه همراه شوید.

۱.۱. کولیک نوزاد چیست؟ (تعریف ساده و قابل فهم)
کولیک نوزاد، یک اصطلاح پزشکی نیست که به یک بیماری خاص اشاره داشته باشد، بلکه توصیفی از یک الگوی رفتاری در نوزادان سالم و با رشد طبیعی است که با دورههای قابل پیشبینی از گریههای شدید، طولانی و اغلب غیرقابل تسکین مشخص میشود. این گریهها معمولاً بدون دلیل واضحی شروع میشوند و به نظر میرسد هیچ اقدامی، از جمله شیر دادن، تعویض پوشک یا در آغوش گرفتن، نمیتواند به سرعت آنها را متوقف کند.
به زبان سادهتر، نوزاد کولیکی، نوزادی است که با وجود سلامت کامل و تغذیه مناسب، برای چندین ساعت در روز، چندین روز در هفته، به شدت گریه میکند و به سختی آرام میگیرد. این گریهها اغلب در ساعات مشخصی از روز، بهویژه در بعد از ظهر یا اوایل شب، رخ میدهند و میتوانند برای والدین بسیار خستهکننده و نگرانکننده باشند. نکته کلیدی در تعریف کولیک این است که نوزاد در سایر اوقات سرحال به نظر میرسد، به خوبی شیر میخورد و وزنگیری مناسبی دارد. این تمایز، کولیک را از گریههای ناشی از بیماری یا گرسنگی جدا میکند.
۱.۲. شیوع کولیک در نوزادان
کولیک یک پدیده شایع در دوران نوزادی است. آمارها نشان میدهند که حدود ۱۰ تا ۴۰ درصد از نوزادان در سراسر جهان، صرف نظر از جنسیت، نژاد یا روش تغذیه (شیر مادر یا شیر خشک)، ممکن است دورههایی از کولیک را تجربه کنند. این گستره وسیع در آمار، به دلیل تفاوت در تعاریف مورد استفاده در مطالعات مختلف و همچنین گزارشدهی والدین است.
کولیک معمولاً از حدود ۲ تا ۳ هفتگی نوزاد شروع میشود، در ۶ تا ۸ هفتگی به اوج خود میرسد و سپس به تدریج کاهش یافته و در اکثر موارد تا سن ۳ تا ۴ ماهگی (و گاهی تا ۶ ماهگی) به طور کامل برطرف میشود. این الگوی زمانی، یکی از مشخصههای اصلی کولیک است و میتواند به والدین در تشخیص و همچنین ایجاد امیدواری برای پایان یافتن این دوران کمک کند.
۱.۳. چرا درک و درمان کولیک برای والدین مهم است؟
اگرچه کولیک به خودی خود یک بیماری خطرناک برای نوزاد محسوب نمیشود و معمولاً اثرات طولانیمدتی بر سلامت جسمی او ندارد، اما تأثیرات قابل توجهی بر والدین، خانواده و حتی رابطه والد-کودک میتواند داشته باشد. به همین دلیل، درک صحیح، تشخیص به موقع و مدیریت مناسب آن از اهمیت بالایی برخوردار است:
تأثیر بر سلامت روان والدین:
مواجهه مداوم با گریههای بیوقفه نوزاد میتواند منجر به استرس شدید، اضطراب، خستگی مزمن، احساس درماندگی، ناامیدی و حتی افسردگی پس از زایمان در مادر (و گاهی پدر) شود. والدین ممکن است احساس کنند که در مراقبت از نوزاد خود ناتوان هستند یا کار اشتباهی انجام میدهند.
تأثیر بر رابطه والد-کودک:
خستگی و استرس ناشی از کولیک میتواند بر کیفیت تعامل والدین با نوزاد و شکلگیری پیوند عاطفی اولیه تأثیر بگذارد. اگرچه این تأثیرات معمولاً موقتی هستند، اما حمایت از والدین در این دوران برای حفظ یک رابطه سالم ضروری است.
خطر آسیب غیرعمدی به نوزاد:
در موارد بسیار نادر، خستگی و استیصال شدید والدین ممکن است منجر به از دست دادن کنترل و تکان دادن شدید نوزاد (سندرم کودک تکانخورده) شود که عواقب بسیار جدی و جبرانناپذیری دارد. آگاهی از این خطر و ارائه راهکارهای حمایتی برای والدین بسیار مهم است.
اهمیت رد سایر مشکلات پزشکی:
اگرچه کولیک در نوزادان سالم رخ میدهد، اما گریههای شدید میتواند علامتی از یک مشکل پزشکی زمینهای مانند عفونت، مشکلات گوارشی جدیتر (مانند ریفلاکس شدید یا آلرژی)، یا سایر بیماریها باشد. مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و رد این احتمالات ضروری است.
بهبود کیفیت زندگی خانواده:
مدیریت صحیح کولیک و کاهش شدت و مدت گریهها میتواند به بازگرداندن آرامش نسبی به خانواده و بهبود کیفیت زندگی تمامی اعضا کمک کند.
۱.۴. مروری کوتاه بر آنچه در این راهنما خواهید خواند
این راهنمای جامع به گونهای طراحی شده است که شما را قدم به قدم با تمامی جنبههای کولیک نوزاد آشنا کند. در بخشهای بعدی به موارد زیر خواهیم پرداخت:
شناسایی و تشخیص کولیک:
علائم دقیق، معیارهای تشخیصی، تفاوت آن با گریههای عادی و علائم هشداری که نیاز به توجه فوری پزشکی دارند.
دلایل احتمالی کولیک:
بررسی تئوریهای مختلف از جمله نارسایی سیستم گوارش، حساسیتهای غذایی، بلع هوا، تحریک بیش از حد سیستم عصبی و غیره.
روشهای درمانی و مدیریتی:
ارائه طیف وسیعی از راهکارها شامل روشهای آرامسازی، تغییرات در تغذیه، و نقش داروها و مکملها (با تاکید بر مشورت با پزشک).
مراقبت از خود والدین:
اهمیت استراحت، حمایت و راهکارهای مقابله با استرس.
چشمانداز آینده:
زمان معمول بهبودی کولیک و اطمینانبخشی در مورد عدم وجود اثرات طولانیمدت.
با مطالعه این راهنما، امیدواریم درک بهتری از کولیک نوزاد پیدا کرده و با اطمینان و آرامش بیشتری این دوران را سپری کنید.

شناسایی و تشخیص کولیک نوزاد
تشخیص صحیح کولیک اولین گام برای مدیریت موثر آن است. این بخش به شما کمک میکند تا علائم کولیک را بشناسید، آن را از گریههای عادی یا ناشی از بیماری تمیز دهید و بدانید چه زمانی باید حتماً به پزشک مراجعه کنید.
۲.۱. علائم کلیدی کولیک (گریههای شدید، الگوی زمانی خاص، تغییرات در وضعیت بدن نوزاد)
کولیک با مجموعهای از علائم مشخص میشود که شناخت آنها به تشخیص کمک میکند:
گریههای شدید و غیرقابل تسکین:
این گریهها معمولاً ناگهانی شروع میشوند و بسیار شدیدتر از گریههای عادی ناشی از گرسنگی یا خیس بودن پوشک هستند. نوزاد ممکن است جیغ بزند و به نظر برسد که درد شدیدی دارد. تلاشهای معمول برای آرام کردن او (مانند بغل کردن، شیر دادن یا تاب دادن) اغلب بیفایده یا کماثر هستند و گریه ممکن است برای ساعتها ادامه یابد. این گریهها اغلب با عبارت “گریههای دلخراش” توصیف میشوند.
الگوی زمانی خاص:
یکی از ویژگیهای بارز کولیک، قابل پیشبینی بودن زمان وقوع گریهها است. این گریهها اغلب در یک زمان مشخص از روز، معمولاً در اواخر بعد از ظهر یا اوایل شب (مثلاً بین ساعت ۶ عصر تا نیمهشب) شروع میشوند و تقریباً هر روز در همان ساعات تکرار میشوند. این الگوی منظم میتواند به والدین کمک کند تا خود را برای این دورهها آماده کنند، هرچند که تحمل آن همچنان دشوار است.
تغییرات در وضعیت بدن نوزاد:
نوزاد در حین حملات کولیک، اغلب نشانههایی از ناراحتی فیزیکی را بروز میدهد. این علائم میتواند شامل موارد زیر باشد:
مشتهای گرهکرده: نوزاد ممکن است دستان خود را محکم مشت کند.
پاهای جمعشده در شکم یا کشیده شده: برخی نوزادان پاهای خود را به سمت شکم جمع میکنند (شبیه به دلدرد) و برخی دیگر پاهای خود را سفت و کشیده نگه میدارند.
کمر قوسدار : نوزاد ممکن است کمر خود را به عقب قوس دهد.
شکم سفت و متورم: گاهی اوقات شکم نوزاد به دلیل بلع هوا در حین گریههای طولانی، سفت و نفاخ به نظر میرسد.
صورت قرمز و برافروخته: به دلیل شدت گریه، صورت نوزاد ممکن است قرمز شود.
دشواری در آرام شدن: برخلاف گریههای عادی که با رفع نیاز (مثلاً شیر خوردن) یا آرامسازی متوقف میشوند، گریههای کولیکی به سختی و پس از مدت طولانی آرام میشوند، گاهی اوقات تنها زمانی که نوزاد از فرط خستگی به خواب میرود.
نوزاد در سایر اوقات سالم است: این نکته بسیار مهمی است. نوزادی که کولیک دارد، در فاصله بین حملات گریه، کاملاً طبیعی به نظر میرسد، به خوبی شیر میخورد، وزنگیری مناسبی دارد و از نظر رشد و تکامل مشکلی ندارد.
۲.۲. قانون سه (Rule of Threes) وسل
برای کمک به استانداردسازی تعریف کولیک، دکتر موریس وسل (Morris Wessel) در دهه ۱۹۵۰ معیاری را ارائه داد که به “قانون سه” معروف است. بر اساس این قانون، کولیک به صورت زیر تعریف میشود:
گریه برای بیش از سه ساعت در روز.
برای بیش از سه روز در هفته.
برای بیش از سه هفته متوالی.
این قانون به عنوان یک راهنمای کلی مفید است، اما نباید آن را به عنوان یک تعریف مطلق و بدون انعطاف در نظر گرفت. برخی نوزادان ممکن است تمام معیارهای قانون سه را نداشته باشند اما همچنان از نظر والدین و پزشک، کولیکی تلقی شوند. مهمتر از انطباق دقیق با این قانون، شدت ناراحتی نوزاد و تأثیر آن بر خانواده است. با این حال، قانون سه میتواند به پزشکان در تشخیص و به والدین در درک اینکه آیا الگوی گریه نوزادشان با تعریف کولیک همخوانی دارد یا خیر، کمک کند.
تفاوت کولیک با گریههای عادی نوزاد
همه نوزادان گریه میکنند. گریه زبان اصلی نوزاد برای بیان نیازها و ناراحتیهایش است. اما تفاوتهای مهمی بین گریههای عادی و گریههای ناشی از کولیک وجود دارد:

درک این تفاوتها میتواند به والدین کمک کند تا تشخیص دهند آیا با کولیک مواجه هستند یا خیر، و در نتیجه رویکرد مناسبتری را برای مدیریت اتخاذ کنند.
۲.۴. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ (علائم هشداردهنده که نشاندهنده مشکل جدیتری هستند)
اگرچه کولیک به خودی خود خطرناک نیست، اما بسیار مهم است که والدین بتوانند علائم هشداردهندهای را که ممکن است نشاندهنده یک مشکل پزشکی جدیتر باشند، تشخیص دهند. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر همراه با گریههای شدید نوزاد، باید فوراً و بدون تأخیر به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید:
- تب: دمای رکتال (مقعدی) ۳۸ درجه سانتیگراد (۱۰۰.۴ درجه فارنهایت) یا بالاتر در نوزادان زیر ۳ ماه، یا هرگونه تب در نوزادان بسیار کوچک (زیر ۱ ماه) نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد. تب میتواند نشانه عفونت باشد.
- استفراغ شدید یا جهنده: استفراغهای مکرر، شدید، جهنده (به خصوص اگر حاوی صفرا یا به رنگ سبز باشد) یا استفراغی که با کاهش وزن همراه است، طبیعی نیست و نیاز به بررسی دارد. این میتواند نشانه انسداد گوارشی یا مشکلات دیگر باشد.
- اسهال یا یبوست شدید و مزمن: تغییرات ناگهانی و شدید در الگوی مدفوع، وجود خون یا بلغم در مدفوع، یا اسهال آبکی و مکرر نیاز به توجه پزشکی دارد. یبوست شدید و طولانیمدت نیز باید بررسی شود.
- وجود خون در مدفوع یا استفراغ: این علامت همیشه نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.
- کاهش وزن یا عدم وزنگیری مناسب: نوزادان کولیکی معمولاً وزنگیری خوبی دارند. اگر نوزاد شما وزن کم میکند یا به اندازه کافی وزن اضافه نمیکند، باید توسط پزشک بررسی شود.
- بیحالی، خوابآلودگی بیش از حد یا تحریکپذیری شدید و مداوم: اگر نوزاد شما به طور غیرعادی بیحال است، به سختی بیدار میشود، به تحریکات پاسخ نمیدهد، یا برعکس، به طور مداوم تحریکپذیر و بیقرار است (حتی در فواصل بین گریهها)، نیاز به ارزیابی پزشکی دارد.
- مشکلات تنفسی: هرگونه مشکل در تنفس، تنفس سریع و سطحی، ناله کردن حین تنفس، توقف تنفس (آپنه)، یا کبودی لبها و اطراف دهان یا پوست، یک اورژانس پزشکی است.
- بثورات پوستی غیرعادی: برخی بثورات پوستی میتوانند نشانه عفونت یا بیماریهای دیگر باشند.
- تشنج: حرکات پرشی یا انقباضی غیرعادی در اندامها یا صورت، یا از دست دادن هوشیاری.
- برآمدگی یا تورم غیرعادی: مانند برآمدگی در ناحیه کشاله ران (فتق) یا تورم بیضهها.
- عدم تمایل به شیر خوردن یا مکیدن ضعیف: اگر نوزاد به طور ناگهانی از شیر خوردن امتناع میکند یا مکیدن او ضعیف شده است.
- هرگونه تغییر ناگهانی و نگرانکننده در رفتار یا ظاهر نوزاد که شما را نگران میکند. به غریزه والدین خود اعتماد کنید. اگر احساس میکنید چیزی درست نیست، با پزشک تماس بگیرید.
به یاد داشته باشید که هدف از مراجعه به پزشک، در وهله اول اطمینان از سلامت عمومی نوزاد و رد کردن سایر علل احتمالی برای گریههای شدید است.
۲.۵. روند تشخیص توسط پزشک (معاینه، سوالات از والدین)
هنگامی که با نگرانی در مورد گریههای نوزاد خود به پزشک مراجعه میکنید، پزشک معمولاً اقدامات زیر را برای تشخیص انجام میدهد:
- شرح حال دقیق از والدین (History Taking): این بخش بسیار مهم است. پزشک سوالات مفصلی در مورد موارد زیر از شما خواهد پرسید:
- الگوی گریه: زمان شروع گریهها، مدت زمان هر دوره گریه، شدت گریهها، زمانهایی از روز که بیشتر رخ میدهد، و اینکه آیا الگوی مشخصی وجود دارد یا خیر.
- تلاشهای شما برای آرام کردن نوزاد: چه کارهایی انجام دادهاید و کدامیک مؤثر بوده یا نبوده است.
- نحوه تغذیه نوزاد: شیر مادر یا شیر خشک، میزان و دفعات شیر خوردن، هرگونه مشکل در شیر خوردن (مانند بالا آوردن مکرر). اگر شیر خشک مصرف میکند، نوع شیر خشک. اگر شیر مادر میخورد، رژیم غذایی مادر.
- الگوی خواب نوزاد.
- الگوی مدفوع و ادرار نوزاد: رنگ، قوام و دفعات.
- سابقه بارداری و زایمان.
- سابقه بیماریهای خاص در خانواده: مانند آلرژیها یا مشکلات گوارشی.
- هرگونه علامت دیگری که مشاهده کردهاید.
- تأثیر گریهها بر شما و خانوادهتان.
- معاینه فیزیکی کامل نوزاد (Physical Examination): پزشک نوزاد شما را به طور کامل معاینه خواهد کرد. این معاینه شامل بررسی قد، وزن و دور سر نوزاد برای ارزیابی رشد، بررسی علائم حیاتی (ضربان قلب، تنفس، دما)، معاینه گوشها، گلو، قلب، ریهها، شکم، اندامها، پوست و سیستم عصبی میشود. پزشک به دنبال هرگونه نشانهای از بیماری، عفونت، یا ناهنجاری فیزیکی خواهد بود.
- بررسیهای آزمایشگاهی و تصویربرداری (در صورت لزوم): در بیشتر موارد کولیک، اگر نوزاد در معاینه فیزیکی سالم به نظر برسد و رشد طبیعی داشته باشد، نیازی به انجام آزمایشهای تشخیصی نیست. با این حال، اگر پزشک بر اساس شرح حال یا معاینه به مشکل دیگری مشکوک شود، ممکن است آزمایشهای زیر را درخواست کند:
- آزمایش ادرار: برای بررسی عفونت ادراری.
- آزمایش خون: برای بررسی علائم عفونت یا کمخونی.
- آزمایش مدفوع: برای بررسی وجود خون مخفی یا علائم عفونت یا سوءجذب.
- سونوگرافی: در صورت شک به مشکلات ساختاری در شکم یا ریفلاکس شدید.
- اهمیت تشخیص افتراقی (Differential Diagnosis): هدف اصلی پزشک در این مرحله، “تشخیص افتراقی” است، یعنی تمایز دادن کولیک از سایر شرایطی که میتوانند باعث گریههای مشابه شوند. این شرایط شامل عفونتها (مانند عفونت گوش یا ادراری)، ریفلاکس معده به مری (GERD)، آلرژی یا عدم تحمل غذایی (به خصوص آلرژی به پروتئین شیر گاو)، فتق، مشکلات رودهای، و به ندرت مشکلات عصبی است.
اگر پس از بررسیهای کامل، هیچ مشکل پزشکی زمینهای یافت نشود و الگوی گریه نوزاد با تعریف کولیک مطابقت داشته باشد، پزشک تشخیص کولیک را مطرح خواهد کرد. در این مرحله، پزشک راهنماییهای لازم را برای مدیریت کولیک و حمایت از شما ارائه خواهد داد.

دلایل احتمالی کولیک نوزاد (مروری کلی)
علت دقیق کولیک هنوز به طور کامل شناخته نشده است و به نظر میرسد که ترکیبی از عوامل مختلف میتواند در بروز آن نقش داشته باشد. درک این دلایل احتمالی میتواند به انتخاب راهکارهای مدیریتی مناسبتر کمک کند. توجه داشته باشید که این بخش به مرور کلی دلایل میپردازد و جزئیات بیشتر در مورد هر یک میتواند موضوع مقالات تخصصیتر (خوشهای) باشد.
۳.۱. نارسایی و تکامل نیافتن سیستم گوارش
سیستم گوارش نوزادان در بدو تولد هنوز به طور کامل تکامل نیافته است. این نارسایی میتواند به طرق مختلفی در بروز علائم کولیک نقش داشته باشد:
- هضم ناقص مواد غذایی: آنزیمهای گوارشی لازم برای هضم کامل برخی مواد مغذی، به ویژه لاکتوز (قند شیر)، ممکن است هنوز به میزان کافی در روده نوزاد تولید نشوند. این امر میتواند منجر به تولید گاز اضافی، نفخ و درد شکم شود. این وضعیت گاهی به عنوان “عدم تحمل موقت لاکتوز” شناخته میشود که با افزایش سن نوزاد و بلوغ سیستم گوارشی بهبود مییابد.
- حرکات دودی روده (پریستالیس) نامنظم: انقباضات عضلانی روده که به حرکت غذا در طول دستگاه گوارش کمک میکنند، ممکن است در نوزادان هنوز هماهنگ و منظم نباشند. این حرکات نامنظم میتوانند باعث اسپاسمهای دردناک و ناراحتی شوند.
- افزایش حساسیت به درد در رودهها: برخی تحقیقات نشان میدهند که نوزادان کولیکی ممکن است آستانه درد پایینتری در رودههای خود داشته باشند و به تحریکات عادی گوارشی (مانند عبور گاز یا مدفوع) با درد بیشتری پاسخ دهند.
۳.۲. حساسیت یا عدم تحمل غذایی (شیر مادر یا شیر خشک)
حساسیت یا عدم تحمل به برخی اجزای موجود در شیر مادر یا شیر خشک یکی از دلایل مطرح برای کولیک است:
- آلرژی به پروتئین شیر گاو (CMPA): این یکی از شایعترین آلرژیهای غذایی در نوزادان است. پروتئینهای موجود در شیر گاو که مادر مصرف میکند، میتوانند از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شوند یا مستقیماً از طریق شیر خشک حاوی شیر گاو به نوزاد برسند و باعث واکنش آلرژیک و علائم گوارشی مانند کولیک، اسهال، استفراغ یا خون در مدفوع شوند.
- حساسیت به سایر مواد غذایی در رژیم مادر شیرده: علاوه بر شیر گاو، سایر مواد غذایی موجود در رژیم مادر مانند سویا، تخم مرغ، گندم، آجیلها، غذاهای نفاخ (کلم، پیاز، حبوبات) و کافئین نیز ممکن است در برخی نوزادان حساس باعث بروز علائم کولیک شوند.
- عدم تحمل لاکتوز واقعی: اگرچه عدم تحمل موقت لاکتوز به دلیل نارسایی گوارشی شایع است، اما عدم تحمل لاکتوز واقعی (کمبود مادرزادی آنزیم لاکتاز) در نوزادان زیر ۳ ماه بسیار نادر است.
۳.۳. ورود هوا هنگام شیر خوردن (آئروفاژی)
بلعیدن هوای اضافی در حین شیر خوردن میتواند منجر به تجمع گاز در معده و روده و در نتیجه ایجاد نفخ و درد شود:
- تکنیکهای نادرست شیردهی: در شیردهی از پستان، اگر نوزاد به درستی به سینه نچسبد (latch نامناسب)، ممکن است هوای زیادی همراه با شیر ببلعد. در شیردهی با شیشه، انتخاب سرشیشه نامناسب، خالی بودن بخشی از سرشیشه از شیر، یا نگه داشتن شیشه در زاویه نادرست میتواند باعث ورود هوا شود.
- گریه زیاد قبل و حین شیر خوردن: نوزادی که به دلیل گرسنگی شدید یا ناراحتی زیاد گریه میکند، ممکن است در حین مکیدن، هوای بیشتری ببلعد.
- عدم آروغ زدن کافی: اگر نوزاد پس از شیر خوردن به خوبی آروغ نزند، هوای بلعیده شده در معده باقی میماند و میتواند باعث ناراحتی شود.
۳.۴. تحریک بیش از حد سیستم عصبی نارس
سیستم عصبی نوزادان، بهویژه در ماههای اولیه زندگی، هنوز در حال تکامل است و ممکن است به راحتی توسط محرکهای محیطی بیش از حد تحریک شود:
- مفهوم “سهماهه چهارم بارداری”: برخی متخصصان معتقدند که نوزادان انسان در مقایسه با سایر پستانداران، زودتر از موعد تکامل عصبی کامل به دنیا میآیند. این دوره پس از تولد تا حدود ۳ ماهگی را “سهماهه چهارم” مینامند که در طی آن نوزاد هنوز در حال سازگاری با دنیای خارج از رحم است.
- حساسیت به محرکها: نوزادان کولیکی ممکن است به نور زیاد، صداهای بلند، لمسهای متعدد و فعالیتهای زیاد در اطرافشان حساستر باشند. این تحریک بیش از حد میتواند منجر به خستگی، بیقراری و گریههای شدید شود.
- ناتوانی در خودتنظیمی: نوزادان هنوز توانایی کاملی برای آرام کردن خود و مدیریت تحریکات حسی را ندارند. کولیک ممکن است نشانهای از این ناتوانی در خودتنظیمی باشد.
۳.۵. ریفلاکس معده به مری (GER)
بازگشت محتویات اسیدی معده به داخل مری (GER) یک پدیده شایع در نوزادان است و در بسیاری از موارد طبیعی تلقی میشود (ریفلاکس فیزیولوژیک). با این حال، اگر این بازگشت محتویات باعث التهاب مری و درد شود، به آن بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) گفته میشود که میتواند یکی از دلایل گریههای شدید و علائم مشابه کولیک باشد. علائم GERD میتواند شامل بالا آوردن مکرر، امتناع از شیر خوردن، سرفه یا خسخس سینه، و بیقراری حین یا پس از شیر خوردن باشد.
۳.۶. میکروبیوم روده
میکروبیوم روده به مجموعه میکروارگانیسمهایی (عمدتاً باکتریها) گفته میشود که به طور طبیعی در دستگاه گوارش ما زندگی میکنند و نقش مهمی در سلامت گوارش و سیستم ایمنی دارند. تحقیقات جدید نشان دادهاند که ممکن است تفاوتهایی در ترکیب و تنوع میکروبیوم روده بین نوزادان کولیکی و غیرکولیکی وجود داشته باشد:
- عدم تعادل باکتریایی (دیسبیوزیس): برخی مطالعات نشان دادهاند که نوزادان کولیکی ممکن است سطح پایینتری از باکتریهای مفید (مانند لاکتوباسیلها و بیفیدوباکترها) و سطح بالاتری از باکتریهای بالقوه مضر یا تولیدکننده گاز در روده خود داشته باشند.
- نقش پروبیوتیکها: این یافتهها منجر به بررسی نقش پروبیوتیکها (باکتریهای مفید زنده) در درمان کولیک شده است و برخی سویهها مانند Lactobacillus reuteri نتایج امیدوارکنندهای در برخی مطالعات نشان دادهاند.
۳.۷. اضطراب والدین و تاثیر آن
اگرچه اضطراب والدین علت اولیه کولیک نیست، اما یک رابطه دوطرفه میتواند وجود داشته باشد:
- کولیک باعث استرس والدین میشود: همانطور که قبلاً ذکر شد، مراقبت از نوزاد کولیکی میتواند بسیار استرسزا باشد.
- استرس والدین ممکن است بر نوزاد تأثیر بگذارد: نوزادان بسیار به حالات عاطفی والدین خود حساس هستند. اضطراب، تنش و خستگی والدین میتواند به نوزاد منتقل شده و بیقراری او را تشدید کند. این بدان معنا نیست که والدین مقصر کولیک هستند، بلکه نشان میدهد که مدیریت استرس والدین بخش مهمی از مدیریت کلی کولیک است.
مهم است به یاد داشته باشید که کولیک احتمالاً یک پدیده چند عاملی است و ممکن است در هر نوزاد، ترکیبی از این عوامل با درجات متفاوتی نقش داشته باشند.
روشهای مدیریتی و درمان کولیک نوزاد
اگرچه درمان قطعی و یکسانی برای کولیک وجود ندارد، اما راهکارهای متعددی برای مدیریت علائم، کاهش شدت و مدت گریهها، و کمک به آرامش نوزاد و والدین در دسترس است. این بخش به مرور کلی این روشها میپردازد.
۴.۱. روشهای آرامسازی و تسکیندهنده
این روشها بر پایه ایجاد محیطی آرام و شبیهسازی شرایط رحم مادر برای نوزاد استوار هستند:
- تکنیکهای در آغوش گرفتن و قنداق کردن:
- در آغوش گرفتن و تماس پوست به پوست: تماس نزدیک فیزیکی با والدین میتواند به نوزاد احساس امنیت و آرامش بدهد. قرار دادن نوزاد برهنه (فقط با پوشک) روی سینه برهنه مادر یا پدر (تماس پوست به پوست) بسیار مؤثر است.
- قنداق کردن (Swaddling): پیچیدن نوزاد در یک پتو یا پارچه نازک به گونهای که احساس امنیت و محدودیت مشابه رحم مادر را تجربه کند، میتواند به آرام شدن او کمک کند. باید توجه داشت که قنداق کردن باید به روش صحیح انجام شود تا از فشار به لگن و گرم شدن بیش از حد نوزاد جلوگیری شود.
- حرکات آرام و موزون (تاب دادن، راه بردن):
- تاب دادن: حرکات ریتمیک و ملایم مانند تاب دادن در آغوش، استفاده از گهواره، صندلی راک، یا حتی راه رفتن آرام با نوزاد در آغوشی، میتواند یادآور حرکات جنین در رحم مادر باشد و به آرامش او کمک کند.
- رانندگی با ماشین: برخی نوزادان با لرزش و صدای یکنواخت ماشین آرام میشوند. (البته با رعایت کامل نکات ایمنی).
- صداهای سفید (White Noise):
- صداهای یکنواخت و ممتد مانند صدای سشوار، جاروبرقی (از فاصله ایمن)، فن، یا دستگاههای تولیدکننده صدای سفید میتوانند به پوشاندن صداهای مزاحم محیطی و آرام کردن سیستم عصبی نوزاد کمک کنند. این صداها شبیه به صداهایی هستند که نوزاد در رحم مادر میشنیده است.
- ماساژ نوزاد:
- ماساژ ملایم شکم نوزاد (در جهت عقربههای ساعت) میتواند به خروج گاز و کاهش ناراحتیهای گوارشی کمک کند. همچنین، ماساژ کلی بدن نوزاد با روغنهای مخصوص و ایمن میتواند باعث آرامش و تقویت پیوند والد-کودک شود.
- حمام آب گرم:
- یک حمام آب گرم میتواند به شل شدن عضلات نوزاد و آرامش او کمک کند. دمای آب باید مناسب باشد (حدود ۳۷ درجه سانتیگراد) و نوزاد هرگز نباید در حمام تنها رها شود.
۴.۲. تغییرات در تغذیه
اقدامات تغذیهای میتوانند در کاهش علائم کولیک در برخی نوزادان مؤثر باشند:
- تکنیکهای صحیح شیردهی (مادر و شیشه شیر):
- برای نوزادان شیرمادرخوار: اطمینان از وضعیت صحیح قرارگیری نوزاد روی سینه (latch مناسب) برای جلوگیری از بلع هوا. شیردهی مکرر و بر حسب تقاضای نوزاد. آروغ زدن نوزاد در حین و بعد از شیردهی.
- برای نوزادان شیرخشکخوار: استفاده از سرشیشههای ضد کولیک یا با جریان آهسته. نگه داشتن شیشه به گونهای که سرشیشه همیشه پر از شیر باشد. تکنیک شیردهی با سرعت کنترلشده (Paced bottle feeding). آروغ زدن مکرر.
- بررسی رژیم غذایی مادر شیرده:
- در صورتی که پزشک به حساسیت غذایی نوزاد از طریق شیر مادر مشکوک باشد، ممکن است توصیه کند که مادر برخی مواد غذایی شایع ایجادکننده آلرژی یا نفخ (مانند لبنیات، سویا، تخم مرغ، گندم، کافئین، کلم، پیاز) را برای مدتی (معمولاً ۲ تا ۴ هفته) از رژیم خود حذف کند تا تأثیر آن بر علائم کولیک نوزاد بررسی شود. این کار باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه انجام شود تا از کمبودهای غذایی مادر جلوگیری شود.
- انتخاب شیر خشک مناسب (در صورت نیاز):
- اگر نوزاد با شیر خشک تغذیه میشود و علائم کولیک شدید دارد، پزشک ممکن است تغییر شیر خشک را توصیه کند. گزینهها شامل شیر خشکهای هایپوآلرژنیک (با پروتئینهای هیدرولیز شده یا تجزیه شده) برای نوزادان با احتمال آلرژی به پروتئین شیر گاو، یا شیر خشکهای Comfort یا Sensitive که برای هضم راحتتر طراحی شدهاند، میباشد. تغییر شیر خشک باید به تدریج و با مشورت پزشک انجام شود.
- استفاده از پروبیوتیکها:
- همانطور که قبلاً ذکر شد، برخی سویههای پروبیوتیک، به ویژه Lactobacillus reuteri، در برخی مطالعات نشان دادهاند که میتوانند در کاهش علائم کولیک در نوزادان شیرمادرخوار مؤثر باشند. استفاده از پروبیوتیکها باید حتماً با تجویز و تحت نظر پزشک باشد.
۴.۳. داروها و مکملها (با تاکید بر مشورت با پزشک)
استفاده از هرگونه دارو یا مکمل برای نوزادان باید با احتیاط فراوان و فقط با تجویز و تحت نظر پزشک متخصص اطفال انجام شود.
- داروهای بدون نسخه (مانند سایمتیکون):
- سایمتیکون (Simethicone) دارویی است که برای کاهش تجمع گاز در دستگاه گوارش استفاده میشود. اگرچه به طور گسترده برای کولیک تجویز میشود، اما شواهد علمی قطعی در مورد اثربخشی آن در کاهش گریههای کولیکی محدود و متناقض است. عوارض جانبی جدی ندارد اما نباید انتظار معجزه از آن داشت.
- داروهای گیاهی (با احتیاط و تحت نظر پزشک):
- برخی محصولات گیاهی مانند “گریپ واتر” (Gripe Water) که حاوی عصارههای گیاهی مانند رازیانه، بابونه و زنجبیل هستند، به طور سنتی برای تسکین کولیک استفاده میشوند. با این حال، اثربخشی این محصولات از نظر علمی ثابت نشده است و ترکیبات و کیفیت آنها میتواند بسیار متفاوت باشد. برخی از این محصولات ممکن است حاوی الکل یا قند باشند که برای نوزادان مضر است. استفاده از هرگونه داروی گیاهی باید با مشورت دقیق پزشک و با احتیاط کامل صورت گیرد.
- داروهای تجویزی:
- در موارد بسیار نادری که کولیک با بیماری ریفلاکس شدید (GERD) همراه باشد، پزشک ممکن است داروهای مهارکننده اسید معده را تجویز کند. این داروها برای کولیک معمولی توصیه نمیشوند.
۴.۴. مراقبت از خود والدین: شما هم مهم هستید!
مراقبت از نوزاد کولیکی میتواند بسیار فرسایشی باشد. بنابراین، مراقبت از سلامت جسمی و روانی خود والدین از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است:
- اهمیت استراحت و حمایت:
- استراحت کافی: سعی کنید هر زمان که نوزاد میخوابد، شما نیز استراحت کنید، حتی اگر کوتاه باشد.
- کمک بگیرید: از همسر، اعضای خانواده، یا دوستان برای مراقبت از نوزاد و انجام کارهای خانه کمک بگیرید تا فرصتی برای استراحت پیدا کنید. نوبتبندی مراقبت از نوزاد در طول شب میتواند بسیار کمککننده باشد.
- تقسیم وظایف: مسئولیتها را با همسرتان تقسیم کنید.
- راههای مقابله با استرس ناشی از کولیک نوزاد:
- احساسات خود را بپذیرید: احساس خستگی، ناامیدی، عصبانیت یا گناه در این شرایط طبیعی است. این احساسات را سرکوب نکنید و در مورد آنها با همسر یا یک دوست قابل اعتماد صحبت کنید.
- زمانی را به خود اختصاص دهید: حتی ۱۵ دقیقه در روز برای انجام کاری که از آن لذت میبرید (مانند دوش گرفتن، گوش دادن به موسیقی، مطالعه) میتواند به بازیابی انرژی شما کمک کند.
- تکنیکهای آرامسازی: تمرینات تنفس عمیق، مدیتیشن کوتاه یا یوگا میتواند به کاهش استرس کمک کند.
- به یاد داشته باشید که این دوران موقتی است: کولیک برای همیشه ادامه نخواهد داشت. این یادآوری میتواند به شما امید بدهد.
- از مقایسه خود با دیگران بپرهیزید.
- در صورت نیاز از متخصص کمک بگیرید: اگر احساس میکنید که استرس و اضطراب شما بیش از حد است یا علائم افسردگی دارید، حتماً با پزشک یا یک مشاور روانشناس صحبت کنید.
به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید و بسیاری از والدین این دوران را تجربه کردهاند. مراقبت از خودتان، به شما کمک میکند تا بهتر بتوانید از نوزادتان مراقبت کنید.

چه زمانی کولیک نوزاد بهبود مییابد؟
یکی از پرتکرارترین سوالات والدین نوزادان کولیکی این است که “این وضعیت تا کی ادامه خواهد داشت؟” خوشبختانه، کولیک یک پدیده موقتی است.
۵.۱. روند طبیعی بهبود کولیک
همانطور که قبلاً اشاره شد، کولیک معمولاً دارای یک الگوی زمانی مشخص است:
- شروع: اغلب از حدود ۲ تا ۳ هفتگی پس از تولد شروع میشود.
- اوج: معمولاً در حدود ۶ تا ۸ هفتگی به بیشترین شدت خود میرسد. در این دوران، دورههای گریه ممکن است طولانیتر و شدیدتر باشند.
- کاهش و بهبودی: پس از هفته هشتم، علائم کولیک به تدریج شروع به کاهش میکنند. در اکثر نوزادان (حدود ۶۰٪)، کولیک تا پایان ماه سوم (۱۲ هفتگی) به طور کامل برطرف میشود. در حدود ۹۰٪ نوزادان، علائم تا پایان ماه چهارم از بین میرود. در موارد نادری، ممکن است تا ۶ ماهگی ادامه یابد.
این بهبود تدریجی معمولاً با بلوغ سیستم گوارشی و عصبی نوزاد مرتبط است. با رشد نوزاد، توانایی او برای هضم بهتر غذا، مدیریت تحریکات محیطی و خودتنظیمی افزایش مییابد.
۵.۲. چشمانداز بلندمدت
یکی از نگرانیهای والدین این است که آیا کولیک میتواند تأثیرات منفی طولانیمدتی بر سلامت یا شخصیت کودکشان داشته باشد. خبر خوب این است که تحقیقات گسترده نشان دادهاند که:
- کولیک معمولاً هیچ اثر منفی طولانیمدتی بر رشد جسمی، ذهنی یا عاطفی کودک ندارد. کودکانی که در دوران نوزادی کولیک داشتهاند، از نظر هوش، رفتار و سلامت عمومی، تفاوتی با کودکانی که کولیک نداشتهاند، نشان نمیدهند.
- کولیک نشانه لوس بودن نوزاد یا مشکلات رفتاری در آینده نیست.
- پس از برطرف شدن کولیک، نوزاد به یک کودک شاد و سالم تبدیل خواهد شد.
دانستن این موضوع میتواند به والدین آرامش خاطر بدهد و به آنها کمک کند تا با امیدواری بیشتری این دوران چالشبرانگیز را سپری کنند. تمرکز باید بر مدیریت علائم در کوتاهمدت و حفظ یک محیط آرام و پر از عشق برای نوزاد باشد.
نتیجهگیری
مواجهه با کولیک نوزاد بدون شک یکی از تجربیات دشوار و پراسترس برای والدین است. گریههای بیوقفه نوزادی که به ظاهر سالم است، میتواند هر پدر و مادری را نگران، خسته و مستأصل کند. با این حال، با درک صحیح از ماهیت کولیک، شناخت علائم و دلایل احتمالی آن، و بهکارگیری راهکارهای مدیریتی مناسب، میتوان این دوران را با چالش کمتر و آرامش بیشتری سپری کرد.
۶.۱. خلاصهای از نکات کلیدی
- کولیک یک الگوی رفتاری شایع و موقتی در نوزادان سالم است که با گریههای شدید و طولانی مشخص میشود.
- تشخیص دقیق کولیک توسط پزشک برای رد سایر مشکلات پزشکی ضروری است.
- دلایل کولیک چند عاملی و شامل نارسایی سیستم گوارش، حساسیتهای غذایی، بلع هوا و تحریک بیش از حد سیستم عصبی است.
- راهکارهای مدیریتی متنوعی از جمله روشهای آرامسازی، تغییرات تغذیهای و در موارد خاص و با تجویز پزشک، برخی داروها وجود دارد.
- مراقبت از سلامت جسمی و روانی والدین در این دوران بسیار حیاتی است.
- کولیک معمولاً تا ۳ تا ۴ ماهگی (و گاهی تا ۶ ماهگی) برطرف میشود و اثرات طولانیمدتی بر کودک ندارد.
۶.۲. پیام امیدوارکننده برای والدین
والدین عزیز، اگر نوزاد شما کولیک دارد، بدانید که:
- شما تنها نیستید. میلیونها والدین در سراسر جهان این تجربه را داشتهاند و از آن عبور کردهاند.
- این تقصیر شما نیست. کولیک به معنای این نیست که شما والدین بدی هستید یا کار اشتباهی انجام میدهید.
- این دوران گذراست. هرچقدر هم که اکنون سخت به نظر برسد، کولیک تمام خواهد شد و روزهای آرامتری در پیش است.
- قدرت و تابآوری خود را دست کم نگیرید. شما قویتر از آن چیزی هستید که فکر میکنید.
- عشق و صبوری شما بزرگترین هدیه به نوزادتان است. حتی در میان گریهها، حضور آرامشبخش و محبتآمیز شما برای نوزادتان اهمیت دارد.
۶.۳. دعوت به مطالعه مقالات تخصصیتر
این راهنما یک دید کلی و جامع در مورد کولیک نوزاد ارائه داد. برای کسب اطلاعات تخصصیتر در مورد هر یک از جنبههای کولیک، مانند رژیم غذایی مادر شیرده، انتخاب شیر خشک مناسب، تکنیکهای ماساژ، یا مدیریت استرس والدین، میتوانید به مقالات تکمیلی مراجعه کنید.
امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد و به شما در مسیر مراقبت از نوزاد دلبندتان یاری رساند. به یاد داشته باشید که در صورت هرگونه نگرانی، پزشک متخصص اطفال بهترین راهنما و مشاور شما خواهد بود
سوالات متداول (FAQ) در مورد درمان کولیک نوزاد
در این بخش به برخی از سوالات رایج والدین در مورد درمان کولیک نوزاد پاسخ داده میشود:
-
آیا کولیک قابل پیشگیری است؟ متأسفانه، از آنجایی که علت دقیق کولیک به طور کامل شناخته نشده است، راه قطعی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. با این حال، برخی اقدامات مانند تکنیکهای صحیح شیردهی برای کاهش بلع هوا، و در برخی موارد، توجه به رژیم غذایی مادر شیرده (در صورت توصیه پزشک) ممکن است به کاهش شدت یا احتمال بروز آن کمک کند.
-
آیا پسرها بیشتر از دخترها دچار کولیک میشوند؟ خیر، تحقیقات نشان دادهاند که کولیک به طور مساوی بر نوزادان پسر و دختر تأثیر میگذارد و ارتباطی با جنسیت نوزاد ندارد.
-
آیا کولیک میتواند نشانه لوس بودن نوزاد باشد؟ پاسخ قاطع: خیر! کولیک یک واکنش فیزیولوژیک یا رفتاری است که نوزاد کنترلی بر آن ندارد. نوزادان در این سن توانایی دستکاری یا لوس شدن را ندارند. پاسخ به گریههای نوزاد و تلاش برای آرام کردن او، به ایجاد احساس امنیت در او کمک میکند و به هیچ وجه باعث لوس شدن او نمیشود.
-
آیا بین کولیک و هوش نوزاد ارتباطی وجود دارد؟ خیر، هیچ مدرک علمی مبنی بر وجود ارتباط بین کولیک در دوران نوزادی و سطح هوش کودک در آینده وجود ندارد.
-
اگر هیچکدام از روشها موثر نبود، چه کار کنم؟ اولاً، به یاد داشته باشید که ممکن است هیچ روشی کولیک را به طور کامل از بین نبرد، بلکه هدف کاهش شدت و مدت آن است. ثانیاً، اگر احساس میکنید هیچ راهکاری مؤثر نیست و شما و نوزادتان همچنان درگیر هستید، حتماً مجدداً با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. پزشک ممکن است بررسیهای بیشتری انجام دهد یا راهکارهای دیگری را پیشنهاد کند. همچنین، دریافت حمایت عاطفی و عملی از اطرافیان یا گروههای حمایتی والدین میتواند بسیار کمککننده باشد.
-
آیا میتوانم همزمان از چند روش درمانی و آرامسازی استفاده کنم؟ بله، اغلب ترکیبی از روشها مؤثرتر است. ممکن است متوجه شوید که یک روش در یک زمان خاص برای نوزاد شما بهتر عمل میکند و روش دیگری در زمان دیگر. امتحان کردن و یافتن ترکیبی از روشهای آرامسازی، تغییرات تغذیهای (در صورت لزوم و با مشورت پزشک)، و مراقبت از خود که برای شما و نوزادتان بهترین نتیجه را دارد، اشکالی ندارد.
-
آیا کولیک باعث مشکلات خواب در آینده میشود؟ معمولاً خیر. اگرچه کولیک میتواند الگوی خواب نوزاد و والدین را در کوتاهمدت به شدت مختل کند، اما پس از برطرف شدن کولیک، بیشتر نوزادان الگوهای خواب طبیعی خود را بازمییابند و کولیک به خودی خود عامل مشکلات خواب طولانیمدت در آینده نیست.
-
تفاوت کولیک با درد دندان درآوردن چیست؟ درد دندان درآوردن معمولاً دیرتر از کولیک شروع میشود (اغلب حدود ۴ تا ۷ ماهگی). علائم دندان درآوردن شامل آبریزش زیاد از دهان، تمایل به گاز گرفتن اشیاء، تورم و قرمزی لثهها، و گاهی تب خفیف و اسهال است. گریههای ناشی از درد دندان معمولاً با لمس لثه یا استفاده از دندانگیر سرد تسکین مییابد، در حالی که گریههای کولیکی الگوی متفاوتی دارند و به سختی آرام میشوند.
-
آیا واکسیناسیون میتواند باعث کولیک شود یا آن را تشدید کند؟ واکسنها میتوانند عوارض جانبی موقتی مانند تب خفیف، درد در محل تزریق، یا بیقراری برای یک یا دو روز ایجاد کنند که ممکن است شبیه به تشدید کولیک به نظر برسد. با این حال، واکسیناسیون علت اصلی کولیک نیست و فواید آن بسیار بیشتر از این عوارض موقتی است. اگر پس از واکسیناسیون نگران وضعیت نوزاد خود هستید، با پزشک مشورت کنید.
-
از کجا بفهمم پزشک نوزادم کولیک را جدی گرفته است؟ یک پزشک خوب به نگرانیهای شما با دقت گوش میدهد، نوزاد شما را به طور کامل معاینه میکند تا سایر مشکلات پزشکی را رد کند، در مورد ماهیت کولیک و موقتی بودن آن به شما اطمینان میدهد، راهکارهای مدیریتی مختلف را با شما در میان میگذارد، و اهمیت مراقبت از خودتان را یادآوری میکند. اگر احساس میکنید نگرانیهای شما نادیده گرفته میشود یا پاسخهای قانعکنندهای دریافت نمیکنید، حق دارید نظر پزشک دیگری را جویا شوید.