سوخت اصلی بدن و مغز ما گلوکز است. بنابراین، وقتی قند خون پایین می‌آید، بسیاری از فرآیند‌های بدن مختل می‌شود و احساس می‌کنید همه چیز ناگهان کند یا متوقف شده است. این دقیقا همان اخطاری است که بدن به شما می‌دهد: “من به کمک احتیاج دارم! ”
از نظر پزشکی، افت قند خون یا هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که قند خون به کمتر از ۷۰ میلی‌گرم/دسی‌لیتر برسد. این وضعیت بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع یک دیده می‌شود، اما افرادی با سابقه خانوادگی دیابت یا چاقی هم ممکن است مستعد باشند. عواملی مثل برخی داروها، اختلالات تغذیه‌ای، بعضی تومور‌ها یا جراحی کاهش وزن هم می‌توانند باعث کاهش قند خون شوند.
۵ نشانه پنهان افت قند خون
۱. احساس سرگیجه، منگی یا ناتوانی در تمرکز
وقتی بدن شما گلوکز کافی دریافت نمی‌کند، مغز هم نمی‌تواند انرژی لازم را جذب کند. نتیجه این می‌شود که احساس سرگیجه، سبکی سر یا اختلال تمرکز سراغتان می‌آید. این یکی از رایج‌ترین نشانه‌هایی است که به شما هشدار می‌دهد قند خونتان دارد پایین می‌آید و انرژی بدن در حال تمام شدن است.
۲. لرزش دست، اضطراب یا تحریک‌پذیری ناگهانی
عملکرد مغز شما به میزان سوخت (گلوکز) بستگی دارد. اگر مغز گلوکز کافی دریافت نکند، هورمون آدرنالین ترشح می‌شود تا به بدن هشدار دهد. این می‌تواند باعث لرزش، اضطراب یا حتی تغییر ناگهانی خلق‌وخو شود، به طوری که مدام بی‌دلیل عصبانی یا مضطرب شوید. اگر متوجه نوسانات شدید خلق خود شدید، ممکن است این نشانه افت قند خون باشد.
۳. ضربان قلب سریع
آدرنالین علاوه بر هشدار به بدن، پاسخ “فرار یا مقابله” را هم فعال می‌کند که منجر به تندتر شدن ضربان قلب و افزایش فشار خون می‌شود. افرادی که به طور همزمان فشار خون بالا هم دارند، باید بیشتر نسبت به این نشانه حساس باشند.
۴. تهوع بدون علت واضح
شاید عجیب به نظر برسد، اما تهوع یکی از عوارض افت قند خون است که ممکن است به‌طور ناگهانی ظاهر شود؛ به‌خصوص در افرادی که داروی دیابت مصرف می‌کنند یا دچار مشکل تخلیه دیرهنگام معده هستند. البته همه افراد این علامت را تجربه نمی‌کنند، اما لازم است نسبت به آن هشیار باشید.
۵. احساس گرسنگی شدید و ناگهانی
کاملا طبیعی است؛ وقتی سوخت بدن کافی نیست، حس گرسنگی به‌شدت شما را درگیر می‌کند. این به‌دلیل ترشح هورمون گرلین است که مغز پیام می‌دهد: “سریع غذا بخور! ” میل شدید به خوراکی‌های شیرین هم در این شرایط بیشتر می‌شود تا قند خون به حالت تعادل برگردد.
چند راهکار ساده برای کنترل بهتر قند خون
کربوهیدرات را با پروتئین یا چربی سالم ترکیب کنید: این ترکیب به آرام‌تر شدن هضم کمک و نوسانات قند خون را کمتر می‌کند (مثلاً آجیل و میوه یا کراکر سبوس‌دار با مقداری پنیر).
مصرف خوراکی‌های پرفیبر: فیبر باعث کندی جذب قند و تثبیت سطوح قند خون می‌شود (حبوبات، سبزیجات، غلات کامل، دانه‌ها و میوه‌ها).
وعده‌های غذایی منظم: فاصله زیاد بین وعده‌ها بزرگترین علت افت قند است. سعی کنید وعده‌ها را حذف نکنید و بین آنها وقفه زیاد نیندازید.
قانون ۱۵/۱۵ برای دیابتی‌ها: اگر دیابت دارید و دچار افت قند شدید، بلافاصله ۱۵ گرم کربوهیدرات سریع جذب (مثل آبمیوه یا قرص گلوکز) مصرف کنید و ۱۵ دقیقه بعد قند خون را مجدد چک کنید.
علائم خطر را بشناسید: اگر قند خون به کمتر از ۵۴ میلی‌گرم/دسی‌لیتر رسید، فوری اقدام پزشکی لازم است. تاخیر جایز نیست.
با پزشک یا متخصص تغذیه در تماس باشید: به ویژه اگر دیابت دارید، علائم افت قند خون را جدی گرفته و حتماً با پزشک مشورت کنید.
نظر متخصصان
هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که قند خون کمتر از ۷۰ میلی‌گرم/دسی‌لیتر باشد. تشخیص آن همیشه ساده نیست، اما نشانه‌هایی مثل سرگیجه، تهوع، لرزش، گرسنگی شدید یا ضربان تند قلب از علائم هشداردهنده آن هستند. این مشکل عمدتا افراد مبتلا به دیابت نوع یک را درگیر می‌کند ولی افراد مبتلا به دیابت نوع دو که انسولین مصرف می‌کنند یا کسانی با شرایط خاص یا بعد جراحی لاغری هم ممکن است آن را تجربه کنند.
اگر شما مستعد کاهش قند خون هستید، تغذیه منظم با غذا‌های کامل، پرفیبر، پروتئین بدون چربی و چربی سالم می‌تواند کمک‌کننده باشد. به یاد داشته باشید که افت شدید قند خون یک اورژانس پزشکی است و به مداخله فوری نیاز دارد. در هر صورت، اگر احساس کردید دچار افت قند خون می‌شوید، با پزشک مشورت کنید تا راهکار‌های مناسب برای مدیریت این وضعیت را دریافت کنید.
