تنش میان واشنگتن و مسکو زمانی افزایش یافت که دوباره نام سیستم هسته‌ای روسیه موسوم به «دست مرده» از زبان یکی از نزدیکان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه مطرح شد و این پرسش را برانگیخت که این سازوکار پاسخ‌دهی دقیقاً چیست.
به گزارش روزنامه لوپاریزین، عبارت «دست مرده» که از سوی دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری پیشین روسیه به زبان آورده شد، تنش میان روسیه و ایالات متحده را افزایش داد؛ تا آنجا که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا از نزدیک شدن دو زیردریایی هسته‌ای به ساحل روسیه خبر داد.
این عبارت به سامانه‌ای اشاره دارد که قرار است به‌طور کامل مستقل عمل کند و حتی تقریباً بدون نیاز به فرماندهی، امکان به‌کارگیری تسلیحات هسته‌ای روسیه را فراهم سازد. ژان دوگلینیستی، سفیر پیشین فرانسه در روسیه و مدیر پژوهش در مؤسسه روابط بین‌الملل و راهبردی، به این روزنامه گفت که هدف این سامانه هشدار دادن به آمریکایی‌هاست، گویی که می‌گوید: «مراقب باشید. اگر به‌طور ناگهانی به ما حمله کنید، در هر صورت پاسخ شما را خواهیم داد.»
این سامانه که در دوران اتحاد جماهیر شوروی توسعه یافت و با نام «پریمیتر» نیز شناخته می‌شود، بر شبکه‌ای از حسگرها متکی است که در سراسر خاک روسیه پراکنده‌اند و قادرند هرگونه حمله گسترده هسته‌ای را شناسایی کنند.
اتیین مارکوز، پژوهشگر در مؤسسه پژوهش‌های راهبردی، می‌گوید: «این دستگاه‌ها به انفجارها و درخشش‌های خاص انفجار هسته‌ای حساس هستند. در صورت وقوع یک حمله ناگهانی و گسترده، این سامانه به روسیه اجازه می‌دهد که به‌طور مستقل و بدون دریافت هیچ‌گونه دستوری حمله تلافی‌جویانه انجام دهد.»
هدف از سامانه «پریمیتر» در دوران اتحاد شوروی، رفع نگرانی‌ها از یک حمله قاطع آمریکایی بود که می‌توانست تمامی مراکز فرماندهی و تصمیم‌گیری شوروی را از کار بیندازد و مانع هرگونه واکنش هسته‌ای شود؛ چرا که به گفته مارکوز «شوروی‌ها و پس از آن روس‌ها مدت‌ها از چنین سناریویی واهمه داشتند، اما با وجود سامانه پریمیتر، ایالات متحده یا هر قدرت دیگری به فکر حمله اول نخواهد افتاد.» این سامانه به‌طور تاریخی برای هدف قرار دادن ایالات متحده طراحی شده است.
خطر احتمال هشدار اشتباه
این سامانه از زمان تأسیس خود دچار تحولاتی گسترده شده است. در آغاز، عملکرد آن تقریباً به‌صورت نیمه‌خودکار بود و به دلیل احتمال بروز هشدار اشتباه، خطر بزرگی محسوب می‌شد. برای نمونه، در سال ۱۹۸۳، یک افسر شوروی از باور به پیش‌بینی سامانه رایانه‌ای که از حمله موشکی آمریکا به اتحاد جماهیر شوروی خبر می‌داد، خودداری کرد؛ هشداری که اگر پذیرفته می‌شد، می‌توانست چهره جهان را تغییر دهد. ژان دو گلینیستی می‌گوید: «انتشار طبیعی گرما، سامانه را فریب داده بود.»
از آن زمان به بعد، به نظر می‌رسد که روس‌ها یک مرحله میانی را برای کاهش این خطر اضافه کرده‌اند. دوگلینیستی می‌گوید که اکنون تصمیم‌گیری در دست «یک مقر کوچک محافظت‌شده در پناهگاه» است؛ بنابراین، مداخله انسانی همچنان وجود دارد که به گفته این دیپلمات فرانسوی تا حدی اطمینان‌بخش است.
با این حال، این سامانه‌های پاسخ‌دهی که بازدارندگی هسته‌ای را حفظ می‌کنند، همچنان بسیار مبهم باقی مانده‌اند، چرا که کشورها تمایلی به افشای جزئیات آنها ندارند، همان‌گونه که محل استقرار زیردریایی‌هایشان را نیز فاش نمی‌کنند؛ با اینکه اجرای یک حمله هسته‌ای مستلزم یک تصمیم سیاسی است.
لوپاریزین در پایان نوشت که ایالات متحده نیز- آن‌گونه که گفته می‌شود- سامانه‌های مشابهی در اختیار دارد، اما ماهیت دقیق آنها ناشناخته است. در فرانسه نیز سامانه‌ای وجود دارد که در صورت وقوع یک حمله هسته‌ای که به کشته شدن رئیس‌جمهوری و جانشین قانونی مستقیم او منجر شود، تضمین می‌کند که فرمان شلیک صادر شود. با این حال، اتیین مارکوز تأکید می‌کند که «تصمیم نهایی همواره باید توسط یک شخص حقیقی اتخاذ شود»، زیرا در مسائل هسته‌ای، تا به امروز همواره تقدم با انسان‌ها بوده است، نه با ماشین‌ها.
سی‌ان‌ان: ترامپ با لفاظی‌های هسته‌ای به دنبال انحراف است
شبکه خبری «سی.ان.ان» در تحلیلی پیرامون این مشاجره لفظی ترامپ و مدودف که تنش‌ها را بین کشورهای آنها بیش از پیش تشدید کرده، نوشت: «دون شأن رئیس‌جمهوری ایالات متحده است که توسط یک مقام رده پایین روس تحریک شده و تهدیدات هسته‌ای مطرح کند اما این دقیقاً همان کاری است که دونالد ترامپ انجام داده و دستور به استقرار مجدد ۲ زیردریایی هسته‌ای آمریکا را داد و به این ترتیب ثابت کرد که رجزخوانی توخالی دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری سابق پر سر و صدا اما به حاشیه رفته روسیه، او را عصبی کرده است.»
این شبکه آمریکایی تصریح کرد: «استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ به خاورمیانه که همزمان در نقش میانجیگر برای مذاکرات با روسیه ایفای نقش می‌کند قرار است در روزهای آینده مذاکرات بیشتری را با رهبری روسیه داشته باشد. انتظار می‌رود او بر ضرب‌الاجل تعیین شده از سوی ترامپ برای آتش‌بس در جنگ اوکراین تأکید کرده و کرملین را تهدید به مواجهه با تعرفه‌های شدید تجاری در صورت منقضی شدن این ضرب‌الاجل بدون حصول صلح کند.»
به نوشته «متیو چنس»، تحلیلگر سی‌ان‌ان، ترامپ به تبعات مخرب اعمال تحریم‌های ثانویه علیه کشورهایی همچون هند و چین که نفت روسیه را می‌خرند واقف بوده و احتمالاً از آن عقب‌نشینی خواهد کرد اما تهدیدات او به این تحریم‌ها در کنار درگیر ساختن واشنگتن در تشدید تنش‌های هسته‌ای با روسیه حربه‌ای برای «یک انحراف حواس مؤثر» از مسائل داخلی هستند.
تحلیلگر سی‌ان‌ان می‌نویسد: «در حقیقت ایجاد انحراف حواس از مشکلات سیاسی فزاینده در داخل، احتمالاً یک محصول مطلوب تشدید این لفاظی‌های هسته‌ای است. اینکه ترامپ صحبت از آمادگی هسته‌ای فزاینده در قبال روسیه می‌کند، روسیه‌ای که بیشتر از هر کشور دیگری در جهان تسلیحات اتمی دارد، مسائل داخلی ترامپ همچون رسوایی جفری اپستین را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.»
